Đứt Gân Bánh Chè: Nguyên Nhân, Dấu Hiệu và Điều Trị

Đứt gân bánh chè là một chấn thương phổ biến, đặc biệt là ở vận động viên nhảy cao và điền kinh. Nếu gân bánh chè bị đứt hoàn toàn, người bệnh sẽ mất khả năng co duỗi khớp gối và cần được phẫu thuật để nối gân cũng như phục hồi chức năng vận động.

Đứt gân bánh chè là gì?

Gân bánh chè là cấu trúc nối dài xương bánh chè với xương ống chân (xương chày). Gân này bám từ cực dưới của xương bánh chè, trong khi đó gân cơ tứ đầu bám ở cực trên của xương bánh chè. Do đó, gân bánh chè và gân tứ đầu đóng vai trò như dây ròng rọc, khi cơ tứ đầu co sẽ kéo căng gân bánh chè, tạo nên động tác duỗi đầu gối.

Gân bánh chè và gân cơ tứ đầu rất quan trọng đối với các chức năng bình thường ở chi dưới, từ đi bộ, leo cầu thang đến các hoạt động thể thao như chạy, nhảy và đá. Nếu gân bánh chè bị tổn thương, rách hoặc đứt, các hoạt động này sẽ trở nên khó thực hiện.

Đứt gân bánh chè xảy ra sau một chấn thương hoặc va chạm trực tiếp vào đầu gối. Tổn thương có thể là hoàn toàn hoặc không hoàn toàn.

• Tổn thương không hoàn toàn: Gân bánh chè được tạo thành từ nhiều sợi cơ. Tổn thương không hoàn toàn là tình trạng đứt một hoặc một số thới cơ nhất định của gân. Những thới cơ còn lại sẽ tiếp tục bảo đảm hoạt động bình thường ở đầu gối, nhưng sẽ yếu hơn và có thể gây đau nhẹ khi hoạt động. Trong trường hợp đứt một phần, đầu gối vẫn có thể hoạt động nhưng không thể co duỗi được hoàn toàn và lực cũng yếu hơn.
• Tổn thương hoàn toàn: Đây là tổn thương đứt toàn bộ các thới cơ của gân bánh chè. Vị trí đứt phổ biến nhất là tại vị trí bám ngay bên cực dưới của xương bánh chè. Nếu bị đứt hoàn toàn, gân bánh chè sẽ co ngắn về hai phía và gây mất chức năng co duỗi đầu gối hoàn toàn. Trong trường hợp đứt gân bánh chè do bệnh lý, chẳng hạn như viêm gân, vị trí đứt thường là ở ⅓ gân.

Dấu hiệu nhận biết đứt gân bánh chè

Đứt gân bánh chè thường ảnh hưởng đến vận động viên điền kinh, nhảy cao và những người thường xuyên vận động thể chất khác. Ở trung niên và lớn tuổi hoạt động thể chất, tổn thương này cũng tương đối phổ biến.

Chấn thương thường liên quan đến việc tiếp đất sai kỹ thuật hoặc khó khăn từ một tư thế nhảy, thời điểm cơ tứ đầu đang co lại nhưng đầu gối đang được duỗi thẳng hoàn toàn, một cách mạnh mẽ. Tình trạng này được gọi là hiện tượng co rút lệch tâm, gây áp lực rất lớn lên gân và là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến đứt gân.

Ở vận động viên, chấn thương này có thể dẫn đến cảm giác giật hoặc bật ra ở đầu gối và người bệnh thường không thể đi lại sau chấn thương.

Ngay sau khi chấn thương, người bệnh thường cảm nhận thấy cơn đau đớn lan tỏa, đầu gối từ từ sưng lên. Bên cạnh đó, người bệnh cũng có thể gặp các triệu chứng kèm theo như:

• Sờ thấy vùng lõm ở ngay cực dưới của xương bánh chè (nơi gân bánh chè bị tổn thương)
• Bầm tím ở đầu gối
• Chuột rút, co thắt cơ bắp
• Xương bánh chè nâng cao hơn bình thường
• Không thể duỗi hết đầu gối
• Khó khăn khi đi lại hoặc thực hiện các động tác thể chất khác

Nguyên nhân gây đứt gân bánh chè

Đứt gân bánh chè thường xảy ra ở những người tập thể thao, tuy nhiên chấn thương này có thể ảnh hưởng đến tất cả mọi người. Thông thường, có một nguyên nhân khiến gân bánh chè bị yếu và đứt, chẳng hạn như

1. Chấn thương

Để làm đứt gân bánh chè, phải có một lực tác động cực lớn đến đầu gối. Hầu hết các lực này đến từ một số chấn thương như:

• Té ngã: Té ngã dẫn đến một lực va chạm mạnh, trực tiếp vào đầu gối và gây tổn thương gân bánh chè.
• Bị tấn công: Bị đánh, đá hoặc tấn công trực tiếp vào đầu gối có thể dẫn đến đứt gân bánh chè. Ngoài ra, một vết chém trực tiếp vào đầu gối cũng là nguyên nhân phổ biến gây tổn thương gân.
• Nhảy cao: Gân bánh chè rất dễ bị tổn thương trong hoạt động nhảy cao, đặc biệt là khi chân tiếp đất không đúng tư thế. Nếu tiếp đất trong tư thế đầu gối gập, bàn chân duỗi (gấp ở phía gan bàn chân) sẽ gây tổn thương đến gân bánh chè.

2. Bệnh lý

Có một số bệnh lý khiến gần bánh chè trở nên yếu đi, mất sức bền, dễ bị tổn thương và đứt. Nếu đứt gân liên quan đến bệnh lý, vị trí đứt thường là ở ⅓ của gân, nơi máu lưu thông đến mô kém và gân yếu nhất.

Các bệnh lý phổ biến gây ảnh hưởng đến gân bánh chè bao gồm:

• Viêm gân bánh chè: Viêm gân bánh chè là tình trạng phổ biến, thường xảy ra ở những người thực hiện các hoạt động lặp lại thường xuyên, chẳng hạn như vận động viên điền kinh hoặc nhảy cao.
• Bệnh lý mãn tính: Một số bệnh lý mãn tính có thể làm lượng máu lưu thông đến gân thấp, khiến gân dễ bị tổn thương và đứt. Các bệnh lý bao gồm: Suy thận mạn, viêm khớp dạng thấp, tiểu đường, bệnh gout, rối loạn chuyển hóa, nhiễm trùng hoặc các bệnh lý cần sử dụng corticoid lâu ngày.
• Tiêm corticoid: Tiêm corticoid vào gân hoặc khu vực xung quanh gân, có thể khiến gân yếu đi, dễ tổn thương và tăng nguy cơ bị đứt gân.

3. Phẫu thuật

Đôi khi một số phẫu thuật đầu gối hoặc xung quanh đầu gối trước đó, chẳng hạn như thay khớp gối, tái tạo dây chằng chéo trước bằng gân bánh chè, có thể làm tăng nguy cơ bị đứt gân.

Chẩn đoán đứt gân bánh chè

Việc chẩn đoán tình trạng đứt gân bánh chè thường được thực hiện thông qua lâm sàng. Người bị đứt gân thường không thể duỗi thẳng đầu gối và không thể thực hiện bài kiểm tra nâng chân thẳng. Ngoài ra, bác sĩ cũng thường sờ thấy một khoảng trống nhỏ ở gân bánh chè, ngay bên dưới xương bánh chè.

Bên cạnh đó, bác sĩ cũng có thể hỏi người bệnh một số vấn đề, chẳng hạn như:

• Các chấn thương đầu gối trong quá khứ
• Tiền sử viêm gân bánh chè
• Các phẫu thuật đầu gối trong quá khứ, chẳng hạn như thay khớp gối hoặc tái tạo dây chằng chéo trước bằng gân bánh chè tự thân
• Tiền sử các bệnh mãn tính

Ngoài ra, để khẳng định thêm chẩn đoán, bác sĩ có thể đề nghị các xét nghiệm hình ảnh, chẳng hạn như:

– Chụp X – quang: 

Hình ảnh X – quang thường được chụp ở tư thế nghiêng, xương bánh chè nằm ở vị trí cao hơn bình thường. Nếu gân bánh chè bị đứt hoàn toàn, chỉ cần chụp ảnh X – quang là đủ để chẩn đoán.

Để xác định vị trí xương bánh chè, dựa vào tỷ lệ giữa chiều dài gân bánh chè và chiều dài xương bánh chè trên phim X – quang theo bình diện nghiêng. Tỷ lệ chiều dài gân bánh chè và chiều dài xương bánh chè thường dao động từ 0.8 – 1.2 (tỷ lệ này được gọi là Insall-Salvati). Nếu tỷ lệ này lớn hơn 1.2 (hoặc 1.5) thì chứng tỏ xương bánh chè cao hơn bình thường.

Ngoài ra, hình ảnh X – quang cũng giúp bác sĩ loại trừ tình trạng gãy xương. Bởi vì gãy xương bánh chè cũng có xu hướng dẫn đến các triệu chứng tương tự.

– Chụp MRI:

Mặc dù không cần thiết, tuy nhiên hình ảnh MRI đôi khi cũng được sử dụng để chẩn đoán và kiểm tra đầu gối xem có bất kỳ tổn thương nào khác hay không.

Hình ảnh MRI hiển thị rõ nét các mô mềm. Trong trường hợp tổn thương xương bánh chè, hình chụp MRI có thể xác định được mức độ (đứt hoàn toàn hoặc đứt một phần) và vị trí đứt của gân.

Đôi khi MRI cũng giúp bác sĩ chẩn đoán phân biệt đứt gân bánh chè và các tổn thương khác có triệu chứng lâm sàng tương tự.

Điều trị đứt gân bánh chè như thế nào?

Gân bị đứt không thể tự lành và nếu không được điều trị sẽ dẫn đến suy yếu cơ tứ đầu, gây khó khăn trong các hoạt động hàng ngày, bao gồm cả đi bộ. Do đó, nếu bị chấn thương đầu gối hoặc có dấu hiệu đứt gân bánh chè, người bệnh nên đến bệnh viện ngay để được chẩn đoán và điều trị phù hợp.

Các biện pháp điều trị thường phụ thuộc vào mức độ, tính chất của tổn thương, khả năng hoạt động và độ tuổi của người bệnh. Tùy thuộc vào các trường hợp cụ thể, bác sĩ có thể chỉ định các phương pháp điều trị như:

1. Điều trị không phẫu thuật

Điều trị bảo tồn (không phẫu thuật) được chỉ định cho trường hợp gân bị đứt một phần nhỏ. Hầu hết các biện pháp điều trị mang lại hiệu quả cao. Các biện pháp bao gồm:

– Bất động: 

Người bệnh nên dành thời gian nghỉ ngơi, bất động để chữa lành các mô bị tổn thương. Nếu không được bất động và nghỉ ngơi, việc di chuyển và chịu trọng lượng có thể tiếp tục làm trầm trọng thêm các chấn thương. Ngoài ra, điều này cũng dẫn đến sưng tấy và viêm nhiễm.

Tốt nhất người bệnh nên nghỉ ngơi trong ít nhất 48 giờ, nếu có thể, để tránh gây căng thẳng không cần thiết lên gân bánh chè.

– Chườm đá:

Chườm đá và chườm lạnh có thể giúp giảm đau và viêm do chấn thương cấp tính. Biện pháp này nên được thực hiện trong vòng vài giờ sau khi chấn thương để đạt hiệu quả tốt nhất. Có thể chườm đá trong 20 phút mỗi lần và nhiều lần mỗi ngày.

Lưu ý là không chườm đá trực tiếp lên da hoặc chườm lâu hơn 20 phút. Điều này có thể dẫn đến bỏng lạnh.

– Băng thun:

Băng ép với băng thun co giãn có thể giúp giảm đau và sưng.

Tuy nhiên cần đảm bảo không quấn băng ép quá chặt, bởi vì điều này có thể gây cản trở quá trình lưu thông máu. Nếu cảm thấy đau nhói, người bệnh nên nới lỏng băng hơn một chút.

– Nâng cao chân:

Khi bị đứt gân bánh chè, người bệnh được khuyến cáo là duỗi thẳng đầu gối và nâng cao chân khi nghỉ ngơi. Điều này có thể giảm lượng chất lỏng đến vị trí bị tổn thương, giúp giảm sưng và đau.

– Tập luyện:

Sau khi cơn đau đã được cải thiện, người bệnh có thể thực hiện một số bài tập để tăng sức khỏe cơ và tăng cường khả năng vận động của khớp gối.

Các bài tập bao gồm:

• Khi mang nẹp theo hướng dẫn của bác sĩ: Tập gồng cơ bằng cách nâng chân lên khỏi mặt giường trong tư thế duỗi thẳng khớp gối.
• Sau khi đã tháo nẹp trong thời gian đầu: Tập gấp duỗi gối nhẹ nhàng. Tăng dần biên độ để phục hồi sự linh hoạt ở đầu gối.
• Người bệnh có thể quay trở lại chơi thể thao sau 6 tháng.

2. Điều trị phẫu thuật

Hầu hết các trường hợp đứt gân bánh chè được điều trị bằng phương pháp phẫu thuật để phục hồi chức năng bình thường của khớp gối. Phẫu thuật được chỉ định cho các vết rách lớn hoặc khi gân bị đứt hoàn toàn.

Phẫu thuật gân bánh chè cần được thực hiện càng sớm càng tốt để tránh các rủi ro liên quan. Trì hoãn phẫu thuật có thể khiến các tổ chức xơ hình thành, gây ngăn cản quá trình liền gân. Lúc này phẫu thuật thường mang lại hiệu quả kém và cần phải chuyển gân để thay thế.

Các loại phẫu thuật được áp dụng để điều trị đứt gân bánh chè bao gồm:

– Khâu nối gân bánh chè:

Loại phẫu thuật này được chỉ định trong trường hợp được chẩn đoán sớm.

Đứt gân do chấn thương, vị trí đứt thường nằm ngay sát chỗ bám cực dưới của xương bánh chè. Do đó, khi nối gân – xương phải tạo một đường hầm xuyên qua xương. Đối với trường hợp đứt gân trên các bệnh lý nền, chẳng hạn như viêm gân, vị trí đứt thường nằm ở giữa gân, khi khâu nối gân – gân (hai đầu của vị trí đứt), kỹ thuật khâu được thực hiện như bình thường.

Sau khi thực hiện khâu nối gân, bác sĩ sẽ thực hiện tăng cường vòng chỉ thép xuyên qua xương chày và xương bánh chè để bảo vệ vị trí nối. Chỉ thép này sẽ được rút đi khi gần đã lành lại.

– Phẫu thuật chuyển gân:

Phẫu thuật này được chỉ định thực hiện khi người bệnh đến muộn, tại vị trí đứt đã hình thành tổ chức xơ, đồng thời đầu gân đã co ngắn lại. Lúc này bác sĩ sẽ tiến hành chuyển gân để phục hồi gân bị đứt. Có nhiều kỹ thuật chuyển gân, tuy nhiên kỹ thuật phổ biến nhất là sử dụng cơ bán thân và cơ thon tự thân.

– Kỹ thuật khâu mới:

Kỹ thuật khâu này được gọi là khâu neo (Suture anchor), sử dụng vít kiểu mỏ neo để cố định đầu gân với cực dưới của xương bánh chè.

– Phục hồi sau khi phẫu thuật:

• Ngay sau khi mổ, người bệnh sẽ được chỉ định sử dụng thuốc giảm đau và chườm đá để cải thiện các triệu chứng.
• Chỉ khâu sẽ được cắt sau 2 tuần và người bệnh cần bất động trong thời gian từ 3 – 6 tuần, sau đó thực hiện tư thế duỗi đầu gối.
• Từ tuần thứ 2 đến tuần thứ 4, người bệnh có thể đi lại có nạng và chịu trọng lượng ở chân mổ khoảng 50%.
• Sau tuần 4 – 6, người bệnh có thể chịu toàn bộ trọng lượng cơ thể lên chân mổ.
• Sau khi tháo bột, người bệnh tập gấp, duỗi gối từ từ lấy lại biên độ và phục hồi chức năng đầu gối.
• Thông thường, sau 6 tháng, người bệnh có thể trở lại mọi hoạt động bình thường. Tuy nhiên đôi khi người bệnh có thể cần khoảng 12 tháng để quay lại các hoạt động thể chất.

Đứt gân bánh chè là một chấn thương phổ biến, nghiêm trọng và cần được điều trị ngay lập tức để tránh nguy cơ tàn tật hoặc mất chức năng khớp gối vĩnh viễn. Do đó, nếu nhận thấy các triệu chứng đứt gân, người bệnh nên đến bệnh viện để được chẩn đoán và hướng dẫn điều trị phù hợp.

Tham khảo thêm:

• Đứt Gân Achilles (Gót Chân): Dấu Hiệu và Cách Điều Trị
• Phẫu Thuật Nối Gân Gót Chân (Achilles): Thông Tin Cần Biết