Xương mác là gì? Nằm ở đâu? Thông tin cần biết

Xương mác là một xương dài, thon, nằm kế bên xương chày, phía ngoài của cẳng chân. Đầu trên của xương kết nối với xương chày, dưới đầu gối, đầu dưới kết nối với mắt cá chân. Xương này có tác dụng kết hợp và hỗ trợ xương chày nâng đỡ phần trên cơ thể giúp con người di chuyển và vận động dễ dàng. Đồng thời ổn định đầu gối, mắt cá chân và các cơ chân.

Xương mác là gì? Vị trí của xương

Xương mác là một xương dài, mỏng, thon nằm kế bên xương chày (phía trong của cẳng chân). Đây là xương mảnh nhất trong tất cả các xương dài của cơ thể. Theo cấu tạo tự nhiên, xương mác kết hợp xương chày chịu lực và trọng lượng cơ thể, hỗ trợ nối đầu gối với bàn chân.

Cực trên của xương mác có kích thước nhỏ, nằm dưới khớp gối, nối và đặt về phía sau của xương chày. Không giống xương chày, xương mác không góp phần tạo thành khớp gối.

Phần dưới của nó có xu hướng hơi nghiêng về phía trước. Điều này giúp nó dễ dàng nằm trên một mặt phẳng cùng với phần trên. Ngoài ra phần dưới của xương mác dài, vượt khỏi mặt dưới của xương chày và góp phần tạo nên mặt bên của mắt cá chân.

Cấu trúc của xương mác

Trong số hai xương dài trong cẳng chân, xương mác là xương mỏng hơn, nằm bên ngoài và phía sau của xương còn lại. Hai xương này kết nối với nhau thông qua hệ hợp bào có tên tibiofibular, trong đó có màng liên kết.

1. Phần gần (cực trên)

Phần gần của xương mác được cấu tạo ở dạng một phần tư không đều, gồm phần đầu to ra, hơi nhọn kết hợp với cổ nhỏ kéo dài xuống phía dưới. Nó nằm gọn trên một bề mặt khớp dẹp, hướng vào giữa, hướng ra phía trước và hướng lên trên. Điều này giúp phần gần của xương khớp với bề mặt tương ứng của xương chày.

Ở mặt bên của phần gần là một phần nổi dày, thô, kéo dài ra phía sau tạo thành một điểm nổi bật hay còn gọi là đỉnh. Nó nhô lên từ phần sau của đầu. Ở phần bên và phần trên của đỉnh có cấu tạo phù hợp cho phép kết nối vào dây chằng bao xơ của khớp gối và gân của xương đùi, dây chằng chia thành hai phần.

Phần còn lại của phần đầu là phần thô, có nhiệm vụ gắn dây chằng và các cơ. Phía trước của nó là một u củ nối với các sợi phía bên trên, longus peroneus (bề mặt cơ bắp trong khoang bên của chân) và một bề mặt khớp vào dây chằng trước của đầu. Phía sau của nó là một u củ khác, có nhiệm vụ gắn dây chằng sau của đầu với các sợi cơ trên của đế.

2. Trục

Trục của xương có dạng xoắn, đồng thời có mặt cắt ngang hình tam giác. Nó bao gồm bốn mặt (bề mặt trước, bề mặt giữa, bề mặt sau và bền mặt bên), bốn đường viền (đường viền trước bên, đường viền trước giữa, đường viền sau trung gian và đường viền sau bên). Khu vực này được xác định là khu vực chính để gắn cơ.

Các đường viền

• Đường viền trước – bên

Đường viền trước – bên bắt đầu ngay tại phía trước và phía trên đầu, chạy dọc xuống dưới phần giữa của xương, hơi cong về phía bên, sau đó chia đôi để ôm lấy phần trên của u củ bên (bề mặt dưới da hình tam giác).

Đường viền trước – bên giúp hình thành sự gắn kết chặt chẽ với vách ngăn giữa các cơ, đồng thời ngăn cách các cơ duỗi nằm tại bề mặt trước của chân với cơ ức đòn chũm bề mặt bên và cơ peronaei longus.

• Đường viền trước giữa

Đường viền trước giữa nằm gần với mặt giữa của đường trước, đồng thời chạy dọc xuống gần như song song với nó (khoảng một phần ba trên của phạm vi). Tuy nhiên đường viền trước giữa phân kỳ với mặt giữa của đường trước ở hai phần ba phía dưới.

Bắt đầu của đường viền trước giữa nằm ở phía trên (ngay dưới đầu của xương hoặc cách bên dưới đầu khoảng 2,5 cm). Kết thúc của nó là đỉnh của một bề mặt hình tam giác thô nằm gọn trên trên bề mặt khớp của malleolus bên.

Đường viền trước giữa có nhiệm vụ gắn kết màng trong, đồng thời ngăn cách cơ gấp ở phía sau và cơ duỗi ở phía trước.

• Đường viền sau bên

Không giống như những đường viền khác, đường viền sau bên nổi rõ. Bắt đầu của nó ở trên phần đỉnh, kết thúc của nó ở bên dưới đường viền sau của u bên. Theo cấu tạo, đường viền sau bên hướng về bên trên, sau đó lùi vào giữa đường, cuối cùng lùi về phía sau, một chút về phía trung gian. Điều này tạo ra sự gắn kết đối với aponeurosis, đồng thời ngăn cách peronaei ở bề mặt bên cùng với cơ gấp của bề mặt sau.

• Đường viền sau trung gian

Đường viền sau trung gian còn được gọi là đường viền xiên. Đường viền này bắt đầu tại phần trên của phần giữa ở đầu xương. Kết thúc của nó là sự liên tục với màng liên sườn (khoảng một phần tư dưới của xương). Ở phần trên và phần giữa xương, đường viền sau trung gian được đánh dấu một cách nổi bật và rõ ràng.

Ngoài ra đường viền sau trung gian của xương mác tạo ra sự gắn kết với chứng apxe thần kinh. Đồng thời ngăn cách xương chày sau khỏi ảo giác cơ gấp và xương chày.

Các bề mặt

• Bề mặt phía trước

Các bề mặt phía trước là khoảng cách giữa Antero-medial và biên giới Antero-lateral. Theo cấu tạo tự nhiên, bề mặt phía trước bằng phẳng ở một phần ba trên và cực kỳ hẹp. Nó có rãnh dọc và rộng hơn một phần ba dưới.

Bề mặt phía trước là nơi bắt đầu của ba loại cơ. Bao gồm:

• • Cơ peroneus tertius: Là một cơ của chi dưới.
  • Cơ kéo dài ảo giác (Extensor hallucis longus): Là một cơ xương mỏng, nằm giữa cơ duỗi xương chày và xương chày trước.
  • Cơ kéo dài bụng (Extendednsor digitorum longus): Là một cơ dạng pennate. Cơ này nằm ở phần trên của mặt trước chân.
• Bề mặt sau

Bề mặt sau là một không gian rộng bao gồm đường viền sau trung gian và giữa đường viền bên sau. Bề mặt này liên tục với bề mặt bên dưới của khu vực hình tam giác của khối u bên, ngay tại phía trên bề mặt khớp.

Bề mặt sau hướng về phía trên. Ở phần giữa, nó lùi lại và vào giữa, sau đó hướng về phía dưới ở giữa. Một phần ba bề mặt sau thô, là nơi bắt đầu của soleus. Phần dưới của bề mặt này có hình tam giác, thông qua dây chằng chéo nối với xương chày một cách chắc chắn. Phần xen kẽ của nó được bao phủ bởi nhiều sợi, những sợi này có nguồn gốc từ ảo giác uốn cong. Gần giữa bề mặt sau hướng xuống dưới và chứa các lỗ dinh dưỡng.

• Bề mặt trung gian

Bề mặt trung gian là một khoảng chứa postero-medial và Antero-medial. Ngoài ra bề mặt này cũng tạo các rãnh cho nguồn gốc của mâm chày sau.

• Bề mặt bên

Các bề mặt bên thực chất là không gian giữa biên giới postero phương và antero phương. Bề mặt này rộng và thường có rãnh sâu. Hai phần bên trên của nó hướng về phía bên trong. Một phần ba phía dưới của nó lùi về phía sau. Đây là nơi mặt bên liên tục và kết nối với đường viền sau của hạch bên. Ngoài ra bề mặt bên chính là nơi bắt đầu của peronaei longus và brevis.

3. Phần xa (cực dưới)

Phần xa (cực dưới) của xương mác hơi nghiêng về phía trước. Điều này giúp nó dễ dàng nằm trên một mặt phẳng cùng với phần trên. Bên cạnh đó, cực dưới của xương dài, vượt khỏi mặt dưới của xương chày, góp phần tạo nên mặt bên của mắt cá chân. Mắt cá ngoài xuống thấp hơn so với vị trí của mắt cá trong. Mặt trong của nó có diện khớp với xương chày.

Ngoài ra phần xa của xương mác cung cấp một số dây chằng có nhiệm vụ hỗ trợ mắt cá chân. Theo đó, các dây chằng tibiofibular ngang (giữa), calcaneofibular, sụn sườn sau và các dây chằng tibiofibular sau đều có phần gắn với phần cuối của xương mác. Đồng thời tham gia vào sự ổn định của xương lẫn mắt cá chân.

4. Khớp nối

Xương chày và xương mác kết nối với nhau qua ba khớp. Bao gồm: Khớp xương chày trên, khớp giữa và khớp dưới. Các khớp tibiofibular cao cấp là một khớp chứa hoạt dịch, ngang qua phía bên xương chày và ở phần đầu trên của bề mặt trung gian xương khớp. Nó dày lên ở phía trước và phía sau, đồng thời kết hợp với dây chằng phía trước của đầu sợi và có mối liên hệ chặt chẽ với gân của xương đùi.

Ngoài ra xương chày và xương mác còn kết nối với nhau thông qua một màng liên kết. Màng này được gọi là dây chằng xương chày giữa, được tạo ra từ một lớp aponeurotic mỏng và những sợi xiên.

Dây chằng xương chày giữa có những chỗ bám ở mặt bên và giữa tương ứng với các sợi và các mép của xương chày. Bên cạnh đó, nó có màng ngăn cách các cơ nằm ở phía trước của chân và các cơ ơ phía sau của chân.

Chức năng của xương mác

Xương mác chỉ có nhiệm vụ hỗ trợ xương chày nâng đỡ phần trên cơ thể giúp con người di chuyển và vận động dễ dàng. Thực tế nó không mang bất kỳ tải trọng đáng kể nào của cơ thể. Cực dưới của nó kéo dài vượt khỏi đầu dưới của xương chày và hình thành phần bên ngoài của mắt cá chân. Điều này tạo sự ổn định và duy trì chức năng của mắt cá chân khi con người di chuyển.

Bên cạnh đó, bề mặt xương mác chứa các rãnh – là điểm gắn của một số dây chằng nhất định. Điều này giúp chúng có đòn bẩy và tạo điều kiện nhân lên lực cơ. Dựa trên giải phẫu học, xương mác là điểm gắn cho các cơ sau:

• Cơ bắp tay đùi: Cơ này gắn ở phần đầu xương mác. Phương hướng: Chèn.
• Cơ Extensor digitorum longus: Cơ Extensor digitorum longus gắn tại phần gần của mặt cơ trung gian. Phương hướng: Gốc.
• Cơ kéo dài ảo giác (Extensor hallucis longus): Cơ kéo dài ảo giác gắn tại mặt trong gian của xương mác. Phương hướng: Gốc.
• Cơ Fibularis tertius: Cơ Fibularis tertius gắn ở phần xa của mặt giữa xương mác. Phương hướng: Gốc.
• Cơ Fibularis longus: Gắn ở phần đầu và phần bên của xương. Phương hướng: Gốc.
• Cơ Fibularis longus: Cơ Fibularis longus bắt đầu gắn tại hai phần ba bên của cực dưới xương mác. Phương hướng: Gốc.
• Cơ bắp: Gắn tại một phần ba cực trên của mặt sau xương mác. Phương hướng: Gốc.
• Cơ chày sau: Cơ chày bên nằm ở mặt sau của xương. Phương hướng: Gốc.
• Cơ uốn cong ảo giác (Flexor hallucis longus): Cơ uốn cong ảo giác (Flexor hallucis longus) nằm ở mặt sau của xương. Phương hướng: Gốc.

Một số chức năng khác của xương mác, gồm:

• Góp phần kết nối đầu gối và mắt cá chân
• Hỗ trợ xương chày ổn định đầu gối
• Ổn định và duy trì chức năng của mắt cá chân cùng các cơ chân
• Hình thành một cấu trúc ổn định cho cẳng chân.

Cung cấp máu nuôi dưỡng xương mác

Trục của xương mác được cung cấp máu và dinh dưỡng bởi một động mạch dinh dưỡng lớn chiết ra từ động mạch sợi. Quá trình cấp máu này diễn ra tại một phần ba giữa của xương. Ngoài ra xương mác cũng được tưới máu và cấp dinh dưỡng từ màng xương của nó. Đây chính là nơi nhận nhiều nhánh nhỏ của động mạch sợi.

Đầu gần và mỏm trên của xương chày được cung cấp máu và dinh dưỡng bởi một nhánh của động mạch chày trước. Ngoài ra trong quá trình lấy xương, phần ba cuối được bảo quản (4cm với phần gần và 6cm với phần xa), phần ba giữa luôn được lấy.

Sự phát triển của xương mác

Quá trình tạo xương của xương mác bắt đầu từ ba trung tâm, một cho một trong hai phần đầu và một cho trục. Theo kết quả nghiên cứu, quá trình này bắt đầu trong cơ thể vào tuần thứ tám của thai nhi. Sau đó chúng kéo dài về phía các chi. Đối với trẻ mới sinh, các đầu mút là sụn.

Quá trình hóa thân bắt đầu vào cuối năm thứ hai của trẻ nhỏ, quá trình phát triển ở phần trên bắt đầu vào khoảng năm thứ tư. Chúng hoàn chỉnh và kết nối với nhau vào năm thứ hai mươi. Biểu sinh trên gia nhập xảy ra vào năm thứ hai mươi lăm.

Những vấn đề và bệnh lý liên quan đến xương mác

Gãy xương và loãng xương là bệnh lý thường gặp liên quan đến xương mác, trong đó loãng xương ít phổ biến hơn. Nếu không sớm kiểm soát và điều trị, những bệnh lý này có thể làm ảnh hưởng đến chức năng và cấu tạo của xương.

1. Gãy xương

Do không mang bất kỳ tải trọng đáng kể nào của cơ thể nên gãy xương mác thường không liên quan đến trọng lượng cơ thể. Phần lớn bệnh lý này xảy ra là do va đập nhiều lần, chấn thương mạnh, té ngã từ trên cao xuống nền cứng, chơi một số môn thể thao tiếp xúc (trượt tuyết, trượt ván…), có vật nặng đè lên cẳng chân, va chạm mạnh trong tai nạn giao thông…

Vị trí gãy phổ biến nhất là ở đầu xa của xương mác. Khi gãy xương xảy ra ở vị trí này, bệnh sẽ được phân thành gãy xương mắt cá chân. Dựa trên phân loại Danis – Weber, gãy xương mắt cá chân có ba loại, bao gồm:

• Loại A: Loại A trong gãy xương mắt cá chân là tình trạng nứt hoặc gãy xương chày bên hoặc gãy xương mác ở mức độ xa hội chứng.. Đây là nơi kết nối giữa xương đầu xa của xương mác và xương chày.
• Loại B: Loại B thể hiện cho tình trạng gãy xương mác ở mức độ hội chứng.
• Loại C: Loại C thể hiện cho tình trạng gãy xương mác ở mức độ gần hội chứng.

Ngoài ra nếu chấn thương mạnh, người bệnh có thể gặp tình trạng gãy xương xoắn ốc (Maisonneuve) ở một phần ba của phần gần thuộc xương mác gắn liền với hội chứng tibiofibular xa và các màng interosseous. Bệnh lý này có liên quan đến tình trạng đứt dây chằng cơ delta sâu hoặc gãy xương ổ bụng giữa (của khớp).

Khi bị gãy xương mác, người bệnh có thể gặp một số triệu chứng và dấu hiệu dưới đây:

• Đau nhức nghiêm trọng tại vị trí chấn thương, thường đau chói. Đau tăng lên khi sờ hoặc khi ấn vào
• Tùy thuộc vào vị trí gãy, cơn đau có thể lan rộng đến mắt cá ngoài hoặc xương chày
• Vùng da quanh vị trí chấn thương bầm tím kèm theo sưng nề. Triệu chứng này thường xuất hiện muộn sau chấn thương.
• Không thể đứng dậy, không vận động được
• Đầu xương gãy trồi lên bề mặt da hoặc đâm qua da, cẳng chân cong vẹo
• Chiều dài cẳng chân bên gãy ngắn hơn so với bên lành
• Lệch trục trong trường hợp gãy xương có di lệch

Nếu nghi ngờ gãy xương mác hoặc có dấu hiệu đau đớn nghiêm trọng không rõ nguyên nhân, người bệnh nên gọi cấp cứu để được hỗ trợ. Sau đó áp dụng các phương pháp điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ. Thông thường bệnh nhân sẽ được phẫu thuật và bó bột xương mác.

Ngoài ra trong thời gian điều trị người bệnh cần lưu ý vận động nhẹ nhàng, không nằm yên một chỗ để tránh mất cảm giác nhận thức môi trường xung quanh. Đồng thời làm tăng nguy cơ tê yếu cơ, tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn tấn công gây lở loét.

2. Bệnh loãng xương

Bên cạnh chấn thương và gãy xương, bệnh loãng xương cũng có thể xảy ra ở xương mác. Bệnh lý này khiến xương mỏng do giảm mật độ xương. Đồng thời làm mất tính ổn định và khiến chức năng của xương suy giảm, xương giòn hơn và rất dễ gãy.

Bệnh loãng xương chủ yếu xảy ra tuổi tác (càng lớn tuổi nguy cơ mắc bệnh càng cao) và tình trạng mãn kinh ở nữ giới. Ở một số trường hợp khác, bệnh loãng xương thứ phát có thể xảy ra do tác dụng phụ của thuốc (corticoid, heparin, thuốc lợi tiểu) hoặc do những bệnh lý, vấn đề được liệt kê dưới đây:

• Bệnh khớp
• Bệnh ung thư
• Các bệnh di truyền
• Các bệnh nội tiết
• Bệnh tiêu hóa

Bệnh loãng xương mác có thể được nhận biết thông qua một số dấu hiệu và triệu chứng sau:

• Thường xuyên bị đau ở các đầu xương. Cơn đau có xu hướng nghiêm trọng hơn khi vận động
• Chiều cao giảm
• Mất cân bằng chiều dài của chân
• Khó khăn khi đứng dậy, ngồi xuống hoặc di chuyển
• Thay đổi dáng đi không rõ nguyên nhân

Đối với bệnh loãng xương, người bệnh nên duy trì chức năng vận động, uống sữa bổ sung canxi, vitamin và đảm bảo chế độ ăn uống đủ chất để sớm kiểm soát bệnh.

Biện pháp giúp bảo vệ và tăng cường sức khỏe xương mác

Để bảo vệ và tăng cường sức khỏe xương mác, hạn chế nguy cơ gãy xương và loãng xương, bạn có thể áp dụng một số biện pháp dưới đây:

• Thận trọng trong các hoạt động sinh hoạt, đặc biệt là khi chơi thể thao, lái xe hoặc lao động nặng. Tuyệt đối không nhảy từ trên cao xuống để tránh gây áp lực dẫn đến gãy xương.
• Duy trì chế độ vận động và luyện tập mỗi ngày (khoảng 30 – 45 phút). Nên đi bộ, tập yoga, đạp xe, bơi lội hoặc thực hiện những bài tập có cường độ thích hợp. Tránh luyện tập gắng sức hoặc thực hiện những bài tập nặng để phòng ngừa chấn thương.
• Nên khởi động từ 5 – 10 phút trước khi vận động. Sau đó luyện tập với cường độ thích hợp, tăng dần cường độ luyện tập khi phù hợp.
• Không lặp đi lặp lại những động tác làm ảnh hưởng đến xương mác.
• Nên mang giày thể thao vừa vặn, tốt để tránh gây áp lực và làm tổn thương đến các đầu xương mác.
• Tránh đi chân đất, luyện tập trên nền cứng hoặc có địa hình gồ ghề.
• Loại bỏ thói quen hút thuốc lá, uống rượu bia.
• Uống nhiều nước (khoảng 2 – 3 lít nước/ ngày).
• Xây dựng và duy trì chế độ dinh dưỡng giàu canxi, vitamin D, khoáng chất, các chất chống oxy hóa bằng cách ăn nhiều rau xanh, quả mọng, cà chua, các loại hạt, các loại đậu, cá, thịt, trứng, sữa, phô mai, sữa chua, trái cây tươi… Điều này sẽ giúp bạn tăng cường sức khỏe tổng thể, ổn định chức năng xương khớp. Đồng thời tăng mật độ xương và giảm nguy cơ mắc các bệnh lý liên quan đến xương mác.

Xương mác là một trong hai xương của cẳng chân, kết nối và hỗ trợ xương chày nâng đỡ phần trên cơ thể, ổn định đầu gối, mắt cá chân và các cơ chân. Từ đó giúp con người di chuyển và vận động dễ dàng. Tuy nhiên xương này dễ bị loãng xương và dễ gãy, đặc biệt là khi có chấn thương. Vì thế người bệnh cần duy trì chế độ ăn uống đủ chất, sinh hoạt lành mạnh và luyện tập thể dục mỗi ngày để bảo vệ và tăng cường sức khỏe xương mác.