Suy Dinh Dưỡng Thể Phù Là Gì? Cách Trị (Kwashiorkor)

Suy dinh dưỡng thể phù (Kwashiorkor) là một dạng suy dinh dưỡng cấp tính, thường xảy ra ở trẻ em, đặc biệt là ở những trẻ không được bú mẹ đầy đủ. Một đứa trẻ bị suy dinh dưỡng thể phù cần nhận được sự chăm sóc y tế phù hợp để bảo sự phát triển bình thường của trẻ.

Suy dinh dưỡng thể phù là gì?

Suy dinh dưỡng là khi cơ thể không có sự cân bằng của các chất dinh dưỡng cần thiết. Điều này có thể là khi cơ thể nhận quá ít hoặc quá nhiều các chất dinh dưỡng. Có khoảng 45% các trường hợp tử vong của trẻ em trên thế giới liên quan đến tình trạng suy dinh dưỡng.

Có hai dạng suy dinh dưỡng phổ biến ở trẻ em, trong đó suy dinh dưỡng thể phù (Kwashiorkor) là một dạng cấp tính xảy ra do thiếu protein. Tình trạng này dẫn đến sưng tấy hoặc phù nề cơ thể do tích trữ nước trong cơ thể.

Kwashiorkor phổ biến nhất ở trẻ em dưới 5 tuổi, đặc biệt là những trẻ không được bú mẹ đầy đủ. Nếu không được xử lý phù hợp, Kwashiorkor có thể gây ảnh hưởng đến sự phát triển thế chất, trí tuệ, tinh thần và trí thông minh của trẻ. Trong các trường hợp nghiêm trọng, suy dinh dưỡng thể phù có thể dẫn đến tử vong.

Theo thống kê từ Tổ chức Y tế Thế giới (WTO), hiện nay có khoảng 500 triệu trẻ em trên thế giới bị suy dinh dưỡng, thường phổ biến ở các nước đang phát triển. Trong đó, suy dinh dưỡng thể phù là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở trẻ em.

Hầu hết những người bị ảnh hưởng bởi tình trạng Kwashiorkor sẽ hồi phục hoàn toàn nếu được điều trị phù hợp và kịp lúc. Phương pháp điều trị phổ biến bao gồm đưa thêm calo và protein vào chế độ ăn uống. Trẻ em mắc chứng Kwashiorkor có thể không tăng trưởng hoặc phát triển không đúng cách trong suốt phần đời còn lại. Các biến chứng nghiêm trọng có thể xảy ra nếu không được điều trị bao gồm hôn mê, sốc hoặc tàn tật vĩnh viễn về thể chất hoặc tinh thần.

Biểu hiện của suy dinh dưỡng thể phù

Trẻ suy dinh dưỡng thường có ít chất béo trong cơ thể, dẫn đến ốm và còi cọc. Tuy nhiên đối với tình trạng suy dinh dưỡng thể phù, trẻ có thể nặng cân hoặc thậm chí là bụ bẫm. Tuy nhiên, trẻ bụ bẫm là do tích trữ chất lỏng trong cơ thể, không phải do cơ sinh học hoặc mỡ.

Ở trẻ suy dinh thể phù, trẻ thường có khuôn mặt tròn trịa, tuy nhiên tay chân khẳng khiu, trương lực kém, da có dấu hiệu rối loạn sắc tố. Bên cạnh đó, trẻ cũng có dấu hiệu của sự thiếu máu, gan to, thoái hóa mỡ, phù phổi hoặc có đạm trong máu.

Nếu các triệu chứng trở nên nghiêm trọng hơn, trẻ có thể xuất hiện một số hiệu như:

• Sưng phù ở mí mắt, mặt và hai chi dưới.
• Phù toàn thân kèm theo tràn dịch màng bụng hoặc màng tinh hoàn (đối với bé trai).
• Rối loạn sắc tố da, thường phổ biến ở các nếp gấp cổ, nách, khuỷu tay, khuỷu chân, háng và mông. Biểu hiện phổ biến bao gồm xuất hiện các mảng hoặc nốt không đều màu, thường có màu đỏ, đen hoặc nâu và tách biệt với màu da cơ thể.
• Có dấu hiệu thiếu máu, chẳng hạn như da xanh, suy thoái da, lông, tóc hoặc móng.
• Có dấu hiệu còi xương ở trẻ em với các biểu hiện như hạ canxi máu hoặc thiếu vitamin D, hay co giật, ngủ không yên giấc.
• Vitamin A với các biểu hiện như kém phát triển, còi cọc, khô giác mạc, hay bệnh hoặc quáng gà.
• Tổn thương các cơ quan nội tạng, chẳng hạn như suy tim, kém hấp thu hoặc gan thoái hóa mỡ.

Suy dinh dưỡng thể phù là tình trạng nghiêm trọng và cần được điều trị phù hợp. Nếu chậm trễ trong việc điều trị, các triệu chứng có thể trở nên nghiêm trọng hơn và dẫn đến tử vong. Do đó, nhận biết các triệu chứng và có kế hoạch điều trị phù hợp là cách tốt nhất để ngăn ngừa các rủi ro liên quan.

Nguyên nhân gây suy dinh dưỡng thể phù

Các chuyên gia vẫn chưa xác định được nguyên nhân cụ thể dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng thể phù. Tuy nhiên nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là do thiếu protein, nhưng trong một số trường hợp, chế độ ăn uống giàu protein vẫn không cải thiện được các triệu chứng bệnh.

Protein chịu trách nhiệm duy trì các chất lỏng trong cơ thể. Không đủ protein khiến các chất lỏng trong cơ thể di chuyển đến những nơi không cần thiết, dẫn đến tích tụ chất lỏng trong các mô. Sự mất cân bằng chất lỏng quá các thành mao mạch sẽ dẫn đến tình trạng giữ nước hoặc phù nề.

Nguyên nhân đầu tiên dẫn đến Kwashiorkor có thể là do không nuôi con bằng sữa mẹ. Mẹ có thể không đủ sữa hoặc sữa không đầy đủ chất dinh dưỡng cần thiết, điều này làm tăng nguy cơ suy dinh dưỡng ở trẻ.

Đối với các quốc gia thuộc thế giới thứ ba, do điều kiện kinh tế kém phát triển, chế độ ăn uống chủ yếu bao gồm ngô, khoai, sắn hoặc gạo, thiếu các chất chống oxy hóa cần thiết cũng có thể dẫn đến tình trạng này.

Kwashiorkor thường xảy ra ở trẻ đã ngừng bú mẹ và dưới 5 tuổi. Điều này xảy ra khi trẻ không còn nhận được các chất dinh dưỡng cần thiết và protein tương tự trong chế độ ăn uống.

Ngoài ra, có một số nguyên nhân khác có thể làm tăng nguy cơ hoặc dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng thể phù, chẳng hạn như:

• Chế độ dinh dưỡng của trẻ không phù hợp và không nhận biết các dấu hiệu bệnh, chẳng hạn như xem biểu hiện bụ bẫm, mặt tròn và khỏe mạnh.
• Người mẹ không được cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng khi mang thai hoặc sau khi sinh con, dẫn đến nguồn sữa thiếu dinh dưỡng.
• Trẻ có các bệnh di truyền, nhiễm khuẩn sơ sinh không được xử lý phù hợp kết hợp với chế độ dinh dưỡng không phù hợp.
• Những thay đổi lớn trong cuộc sống thời thơ ấu, chẳng hạn như cha hoặc mẹ qua đời, thiên tai, dịch bệnh, nghèo đói.

Bên cạnh đó, Kwashiorkor cũng có thể là dấu hiệu của một số bệnh lý tiềm ẩn, chẳng hạn như vi rút suy giảm miễn dịch ở người (HIV), lạm dụng chất kích thích và là một biến chứng của phẫu thuật bụng.

Hiện tại, suy dinh dưỡng thể phù phổ biến ở các chất đang phát triển tại châu Phi, Trung Mỹ, Đông Nam Á. Ở các nước phát triển, Kwashiorkor rất hiếm khi xảy ra.

Biến chứng của bệnh Kwashiorkor

Ngay cả khi được điều trị, trẻ em từng mắc chứng suy dinh dưỡng thể phù cũng không bao giờ đạt được tiềm năng chiều cao và tăng trưởng đầy đủ. Nếu điều trị quá muộn, trẻ có thể bị khuyết tật vĩnh viễn về thể chất và tinh thần.

Nếu không được điều trị phù hợp, tình trạng suy dinh dưỡng thể phù có thể gây hôn mê và sốc. Trong trường hợp nghiêm trọng, bệnh có thể ảnh hưởng đến các cơ quan nội tạng và gây ảnh hưởng đến tính mạng của trẻ.

Cụ thể, các biến chứng có thể xảy ra bao gồm:

• Các vấn đề tim mạch
• Nhiễm trùng đường tiết niệu
• Các vấn đề về ruột – dạ dày
• Gan to hoặc phù gan
• Suy giảm hệ thống miễn dịch
• Suy giảm chức năng tế bào
• Mất cân bằng các chất điện giải
• Sốc giảm thể tích máu
• Thân nhiệt thấp
• Rối loạn nội tiết

Chẩn đoán suy dinh dưỡng thể phù như thế nào?

Nếu nghi ngờ bệnh suy dinh dưỡng thể phù, trước tiên cần đưa trẻ đến bệnh viện để được kiểm tra gan (gan to) hoặc sưng tấy. Sau đó, bác sĩ có thể đề nghị xét nghiệm máu và nước tiểu để đo nồng độ protein và đường trong máu của trẻ.

Các xét nghiệm khác sẽ được thực hiện dựa trên mẫu máu và máu nước tiểu để đo các dấu hiệu suy dinh dưỡng và thiếu protein. Các xét nghiệm này có thể xác định sự phân hủy cơ và đánh giá chức năng thận, sức khỏe tổng thể cũng như sự phát triển bình thường của trẻ.

Các xét nghiệm phổ biến bao gồm:

• Công thức máu hoàn chỉnh
• Bảng trao đổi chất hoàn chỉnh
• Nồng động chất đạm,  Albumin, kẽm, Niacin, B6 và B12
• HIV

Để kiểm tra chức năng của hệ thống miễn dịch, xét nghiệm da có thể được thực hiện. Bác sĩ có thể tiêm các kháng nguyên dưới da. Một kháng nguyên có thể dẫn đến phản ứng của hệ thống miễn dịch trong một thời gian nhất định. Điều này có nghĩa là hệ thống miễn dịch đang hoạt động một cách bình thường. Suy dinh dưỡng có thể ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch, điều này sẽ dẫn đến phản ứng chậm hoặc không có phản ứng khi bác sĩ tiêm kháng nguyên vào da.

Tuy nhiên, thông thường, bác sĩ có thể chẩn đoán Kwashiorkor từ các triệu chứng thể chất và chế độ ăn uống của trẻ. Điều quan trọng là đưa trẻ đến bệnh viện để được chẩn đoán và có kế hoạch điều trị phù hợp.

Suy dinh dưỡng thể phù điều trị như thế nào?

Suy dinh dưỡng được điều trị bằng cách bổ sung dần calo vào chế độ ăn uống. Điều này bao gồm thực hiện nhiều bữa ăn nhỏ mỗi ngày. Bổ sung các chất dinh dưỡng quá nhanh có thể dẫn đến một số biến chứng nghiêm trọng, chẳng hạn như mất cân bằng glucose, nước và chất dinh dưỡng.

Bác sĩ cũng có thể đề nghị các loại vitamin tổng hợp cũng như thuốc để cải thiện sự thèm ăn. Trong trường hợp nghiêm trọng, người bệnh có thể cần nhập viện điều trị để tránh các rủi ro nghiêm trọng.

Đôi khi người bệnh có thể cần được cho ăn bằng ống hoặc truyền qua đường tĩnh mạch nếu người bệnh không thể nuốt hoặc không hấp thụ đủ lượng dưỡng chất cần thiết thông qua chế độ ăn uống hàng ngày.

Trong trường hợp cần ăn bằng ống, một ống nhựa mỏng sẽ được đưa qua mũi và cổ họng đến dạ dày, ruột non. Nếu cần được cho ăn qua thời gian dài, một ống cho ăn sẽ được đưa vào dạ dày thông qua bụng.

Trong trường hợp cần nuôi dưỡng qua đường tĩnh mạch, một ống thông lớn sẽ được đưa vào tĩnh mạch. Ống này thường được đưa vào một tĩnh mạch lớn, tương tự như tĩnh mạch dưới xương đòn.

Ở một số nước đang phát triển, thực phẩm bổ sung có thể được chế biến thành thực phẩm, chẳng hạn như bơ đậu phộng, sữa tách kem, khoáng chất và vitamin. Các loại thực phẩm này thường có thể ăn trực tiếp để cung cấp các dưỡng chất cần thiết.

Phòng ngừa chứng suy dinh dưỡng Kwashiorkor

Chứng suy dinh dưỡng thể phù có thể được phòng ngừa bằng cách đảm bảo chế độ ăn uống đầy đủ calo và thực phẩm giàu protein. Theo các khuyến cáo, người lớn cần tiêu thụ 10 – 35% lượng calo hàng ngày là protein. Ở trẻ em, số lượng protein khoảng từ 5 – 20% và thanh thiếu niên khoảng 10 – 30%.

Protein có nhiều trong một số loại thực phẩm như:

• Hải sản
• Trứng
• Thịt nạc
• Các loại đậu
• Đậu Hà Lan
• Các loại quả hạch
• Các loại hạt

Trẻ em và người lớn tuổi là hai nhóm thường gặp nhất của tình trạng suy dinh dưỡng thể phù, do lạm dụng hoặc bỏ bê. Các triệu chứng dễ thấy nhất là sưng mắt cá chân, bàn chân và bụng. Trong trường hợp bị lạm dụng, các triệu chứng này có thể đi kèm với các dấu hiệu khác của ngược đãi, chẳng hạn như gãy xương hoặc bầm tím.

Suy dinh dưỡng thể phù là tình trạng suy dinh dưỡng nghiêm trọng, thường gặp ở trẻ em. Bệnh xảy ra do chế độ ăn uống thiếu protein, gây ảnh hưởng đến sự cân bằng và phân phối các chất lỏng trong cơ thể, dẫn đến sưng bụng, mặt tròn hoặc phù tay chân.

Điều trị suy dinh dưỡng thể phù thường bao gồm đảo ngược các triệu chứng thông qua chế độ ăn uống. Do đó, điều quan trọng là thực hiện chế độ ăn uống đúng cách, chậm rãi và đầy đủ dưỡng chất theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên môn.

Tham khảo thêm:

• Cách Chăm Sóc Trẻ Còi Xương, Suy Dinh Dưỡng Hiệu Quả