Khuỷu Tay Là Gì? Nằm Ở Đâu? Cấu Tạo và Chức Năng

Khuỷu tay là một trong những khớp lớn của cơ thể, nối liên cẳng tay với cánh tay trên. Khớp này cho phép cánh tay được mở rộng và uốn cong hết mức. Từ đó giúp con người dễ dàng hơn trong các hoạt động sinh hoạt hàng ngày, tăng tính linh hoạt và đảm bảo sự liền mạch của khung xương.

Khuỷu tay là gì? Nằm ở đâu

Khuỷu tay chính là một trong những khớp quan trọng và lớn nhất của cơ thể người. Khớp này nằm ở phía sau cánh tay, nối liên cẳng tay với cánh tay trên. Cấu trúc của khuỷu tay cho phép cánh tay được duỗi thẳng và uốn cong hết mức. Ngoài ra cùng với cổ tay và khớp vai, khuỷu tay mang đến cho cánh tay nhiều chức năng, tính linh hoạt cũng như độ bền và cấu trúc.

Khi hoạt động, khuỷu tay có thể xoay 180 độ theo một hướng để cánh tay được mở rộng. Bên cạnh đó, khớp này còn giúp xoay cẳng tay và dừng ở những điểm có các xương dài song song trong cẳng tay.

Cấu tạo của khuỷu tay

Khớp khuỷu tay có ba xương khác nhau. Tất cả đều được bao bọc bởi một bao khớp chung. Cụ thể khớp này được tạo thành từ sự kết hợp giữa ba xương, bao gồm: Xương cánh tay, xương trụ và xương quay.

Khi ở vị trí giải phẫu, khuỷu tay có 4 mốc xương chính. Trong đó phần dưới của humerus là các thượng bì bên và giữa, ở phía xa bề mặt cơ thể là bên và ở phía gần cơ thể nhất là giữa.

Mốc thứ ba là olecranon (nằm ở đầu gần của xương trụ), nằm trên một đường ngang (đường Hueter). Olecranon tạo thành một hình tam giác trong khi khuỷu tay được uốn cong (tam giác Hueter tương tự như một tam giác đều).

Ở bền mặt của humerus có rãnh trochlea. Ở phía trước rãnh này chạy dọc nhưng xoắn ốc ở phía sau. Điều này giúp cánh tay trên và cẳng tay thẳng hàng với nhau trong khi gập. Khi nhiên khi duỗi ra, rãnh trochlea tạo thành một góc so với cánh tay trên, được gọi là góc nang.

Ngoài cấu tạo của khớp khuỷu tay còn có những phần sau:

1. Viên nang khớp

Khớp hình xạ tuyến trên và khớp khuỷu tay được bao bọc bởi một bao sợi đơn. Trong đó các nang được tăng cường bởi sự kết hợp của những dây chằng ở hai bên. Tuy nhiên nang tương đối yếu ở phía sau và phía trước.

• Mặt sau

Ở mặt sau, nang mỏng và chủ yếu được tạo thành từ những sợi ngang. Trong số những sợi ngang, một vài sợi không gắn vào olecranon nhưng trải dài qua phần xương của nó. Chúng tạo thành một dải ngang lớn có đường viền trên tự do.

• Mặt trước

Ở mặt trước, nang chủ yếu được hình thành từ những sợi dọc. Tuy nhiên trong những sợi dọc, có một số bó chạy ngang hoặc chạy xiên. Điều này giúp độ cứng và độ dày của nang được tăng cường. Chúng được gọi là dây chằng bao.

Ở phía trước của nang được chèn vào bởi những sợi sâu của cơ cánh tay. Những sợi này có nhiệm vụ kéo nang và màng bên dưới, giúp ngăn chúng bị chèn ép trong khi uốn cong khuỷu tay.

• Mặt bên

Ở mặt bên, nang chạy dọc xuống phần sau của dây chằng hình khuyên. Bao sau và gân cơ tam đầu gắn với nhau để ngăn chặn tình trạng chèn ép bao trong khi duỗi thẳng khuỷu tay.

2. Màng hoạt dịch

Màng hoạt dịch ở khớp khuỷu tay rất đa dạng. Trên xương cánh tay, các màng hoạt dịch mở rộng từ lề khớp, bao gồm các hố olecranon phía sau, các coronoid và hố xuyên tâm về phía trước.

Ở xa, màng hoạt dịch kéo dài xuống khớp xạ hình trên và cổ bán kính, được dây chằng tứ đầu hỗ trợ. Tại vị trí này, màng hoạt dịch tạo thành một nếp gấp cho phép sự di chuyển của phần đầu bán kính tự do. Ngoài ra bao hoạt dịch còn có một số nếp gấp chiếu vào phần lõm của khớp.

Trên xương bả vai là những đệm mỡ ngoài khớp. Chúng tiếp giáp với ba đốt khớp, có khả năng lấp đầy phần vành răng trước và phần trước xuyên tâm trong quá trình kéo dài, lấp đầy phần sau của mô đệm hình tròn trong quá trình uốn. Các đệm mở ngoài khớp bị dịch chuyển khi các hình chiếu xương của xương trụ và bán kính chiếm các phần hóa hạch (trong khi hoạt động).

3. Cơ bắp

Về quá trình uốn cong, khuỷu tay có ba nhóm cơ chính, bao gồm:

• Cơ nhị đầu (Brachialis): Chúng hoạt động chủ yếu và tương tự như một cơ gấp khuỷu tay. Cơ này bắt nguồn từ đỉnh sườn supracondylar bên và được đưa vào bán kính trong quá trình styloid xuyên tâm (một phóng chiếu của xương nằm trên bề mặt bên ở phần xa của xương quay).
• Cơ cánh tay (Brachialis anticus): Cơ này còn được gọi là cơ Teichmann. Brachialis anticus hoạt động riêng lẻ tương tự như một cơ gấp khuỷu tay. Cơ cánh tay chính là một trong số ít các cơ trên cơ thể người chỉ nắm giữ một chức năng duy nhất.
• Bắp tay cánh tay (Brachioradialis): Đây chính là cơ gấp chính của khuỷu tay. Tuy nhiên vì là một cơ hai tay nên nó cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tay và ổn định ở vai. Đầu trên của các củ não supraglenoid ngay bên dưới khớp vai. Đầu ngắn ở đỉnh xương bả vai nằm trên quá trình coracoid. Độ rộng trên bán kính chính là độ chèn chính của cơ bắp cánh tay.

Về phần mở rộng, động tác duỗi khuỷu tay được thực hiện bởi cơ tam đầu, đồng thời được hỗ trợ bởi cơ Anconeus nhưng không đáng kể.

Cơ tam đầu bắt nguồn từ hai đầu nằm sau và hai đầu dài trên xương bả vai ngay dưới khớp vai. Cơ tam đầu được dưa vào phía sau của phần trên olecranon. Cơ này hoạt động hiệu quả nhất khi khuỷu tay gập 20 – 30°. Khi tăng góc uốn, olecranon tiếp cận với trục chính của xương bả vai. Điều này khiến hoạt động của cơ bị giảm hiệu quả.

Khi uốn cong hoàn toàn, gân cơ tam đầu nằm trên olecranon với tư thế cuộn lại. Điều này bù đắp cho tình trạng mất tính hiệu quả cơ tam đầu khi tăng góc uốn. Đầu dài của cơ tam đầu tác động lên hai khớp nên hiệu quả hoạt động của cơ này cũng phụ thuộc vào vị trí của vai.

Cơ tam đầu chạm tới hố olecranon và được giới hạn bởi vị trí này, có lực cản ở cơ bắp và căng dây chằng chéo trước. Việc cố gắng kéo dài có thể dẫn đến tình trạng tổn thương hay đứt một trong những cấu trúc giới hạn. Cụ thể như rách bao và dây chằng, gãy xương đòn, tổn thương và bầm tím một động mạch cánh tay mặc dù các cơ không bị ảnh hưởng.

4. Dây chằng

Tương tự như những khớp khác, khớp khuỷu tay được một mạng lưới các dây chằng níu giữ và đảm bảo tính an toàn. Dây chằng có độ bền cao do được cấu thành từ những mô liên kết dẻo dai. Chính vì thế chúng có thể dễ dàng giữ các khớp lại với nhau. Đồng thời kết nối sụn chêm và xương.

Các dây chằng níu giữ khuỷu tay nằm ở hai bên. Chúng có cấu tạo hình tam giác kết hợp với viên nang khớp. Các dây chằng đều được cố định để chúng luôn luôn nằm trên trục khớp ngang. Điều này khiến các dây chằng tương đối căng và có giới hạn đối với việc co giãn, xoay trục và bổ sung ở khuỷu tay.

Các dây chằng trụ phụ của khớp khuỷu tay có đỉnh gắn với epicondyle trung gian của humerus. Dải trước của các dây chằng bắt đầu từ mặt trước của đỉnh trung gian kéo dài đến mép giữa của quá trình mạch vành của xương trụ. Trong khi đó, dải sau bắt đầu từ đỉnh trung gian trải dài đến mặt giữa của xương đòn.

Dải trước và dải sau được các phần trung gian mỏng hơn ngăn cách. Các phần đính xa hơn của hai dải dây chằng được hợp nhất bởi một dải ngang. Dải ngang này sẽ nhô ra ở phía dưới màng hoạt dịch khi cử động bên.

Phần gân của cơ gấp bề mặt cánh tay và dải trước liên kết chặt chẽ với nhau, đồng thời là nguồn gốc của cơ gấp chỉ số cơ nhị đầu. Khi nó đi vào cẳng tay, các dây thần kinh trụ sẽ trải dài và vượt qua phần trung gian.

Các dây chằng phụ hướng tâm của khớp khuỷu tay gắn với epicondyle bên dưới gân cơ duỗi chung. So với dây chằng trụ phụ của khuỷu tay, các dây chằng phụ hướng tâm không quá khác biệt. Các biên của dây chằng này được gắng vào rãnh xuyên tâm của xương trụ và kết hợp với dây chằng hình khuyên.

Chức năng của khuỷu tay

Khuỷu tay là một khớp lớn, có phạm vi chuyển động từ 0 độ trong khi duỗi khuỷu tay và 150 độ trong khi gấp khuỷu tay. Chính vì thế mà khớp này đảm nhận nhiều chức năng quan trọng, bao gồm:

• Giúp bàn tay được đặt đúng cách bằng việc rút ngắn và kéo dài chi trên.
• Cho phép cánh tay uốn cong và duỗi tối đa, sấp ngửa cẳng tay để các hoạt động sinh hoạt (theo nhu cầu) được thực hiện một cách linh hoạt và dễ dàng.
• Tăng sự linh hoạt và mở rộng cánh tay để cánh tay dễ dàng thực hiện động tác nắm và với lấy đồ vật.
• Các cơ ở khuỷu tay hỗ trợ và góp phần đảm bảo chức năng uốn cong (cơ Brachioradialis, cơ Brachialis và cơ Brachialis anticus) và mở rộng (cơ Anconeus và cơ tam đầu).
• Các cơ ở khuỷu tay cho phép các xương gần như song song với nhau (gần như 180°) khi mở rộng khuỷu tay.

Cung cấp thần kinh

Những dây thần kinh ở khuỷu tay được phân bố về phía trước bởi các nhánh từ dây thần kinh cơ, xuyên tâm và trung gian. Phân bố về phía sau từ nhánh của dây thần kinh hướng tâm và dây thần kinh cánh tay đến cơ ức đòn chũm.

Cung cấp máu

Những động mạch cung cấp máu cho khớp khuỷu tay có nguồn gốc từ một nối thông tuần hoàn. Nối thông này mở rộng giữa động mạch cánh tay cùng với những nhánh tận cùng của nó.

Những nhánh trên và nhánh dưới của động mạch cánh tay cùng với những nhánh giữa và nhánh hướng tâm (phía trên động mạch) trải dài xuống dưới để kết nối lại với bao khớp. Tại đây, chúng cũng kết nối với những nhánh cung cấp máu ở phía sau và phía trước của động mạch loét.

Máu sẽ được đưa trở lại từ những tĩnh mạch, tĩnh mạch xuyên tâm và cánh tay. Ở khuỷu tay có hai tập hợp những nút mạch huyết. Chúng thường nằm ở phía trên đỉnh giữa (những nút cubital sâu) và bề mặt (nút biểu mô).

Khi dẫn lưu bạch huyết ở khuỷu tay, chúng sẽ đi qua những nút sâu ở chỗ phân đôi của động mạch cánh tay, mặt bên của bàn tay và những nút nông dẫn lưu cẳng tay. Từ khuỷu tay, những mạch bạch huyết tràn ra và tiến đến nhóm hạch bạch huyết ở nách.

Quá trình phát triển

Khuỷu tay trải qua sự phát triển trong thời kỳ sơ sinh và thiếu niên, chủ yếu qua những trung tâm hóa xương. Trong quá trình phát triển, các củ nảo sẽ xuất hiện theo thứ tự hợp lý và hợp nhất với nhau.

Khi đánh giá khuỷu tay của trẻ em trên phim X-quang, bác sĩ sẽ dựa trên sự phát triển và kết nối của những củ nảo. Điều này giúp phân biệt sự tách rời của những củ nảo so với sự phát triển bình thường hoặc gãy xương do chấn thương.

Các vấn đề, bệnh lý ở khuỷu tay

Mặc dù có cấu tạo vững chắc và mang đến nhiều chức năng quan trọng nhưng khuỷu tay rất dễ bị tổn thương. Phần lớn những vấn đề, bệnh lý ở khớp này là co chấn thương gây ra.

Một số vấn đề bệnh lý thường gặp ở khuỷu tay:

1. Viêm gân

Viêm gân là một trong những chấn thương thường gặp ở khuỷu tay, xảy ra do lạm dụng khớp quá mức. Cụ thể khuỷu tay của vận động viên chơi golf và khuỷu tay quần vợt. Trong đó khuỷu tay của vận động viên chơi golf liên quan đến gân của cơ gấp. Khuỷu tay quần vợt là một chấn thương tương tự nhưng có nguồn gốc từ cơ kéo dài chung.

• Khuỷu tay của vận động viên chơi golf

Bệnh lý này còn được gọi là viêm xương sống giữa. Bệnh xảy ra khi những vi chấn thương của gân gấp thuộc cẳng tay lặp đi lặp lại nhiều lần với phương thức tương tự như chứng khuỷu tay quần vợt.

Cơ chế bệnh sinh ban đầu của chứng khuỷu tay của vận động viên chơi golf là do rách vi sợi của đầu nguyên ủy của cơ gấp cổ tay quay, các gân cơ sấp tròn, cơ gan tay dài và cơ gấp cỏ tay trụ.

Đối với bệnh lý này, cơn đau thường khu trú ngay tại mỏm lồi cầu trong xương cánh tay. Mức độ đau thường tăng lên khi thực hiện động tác gấp, co chủ động cổ tay. Ngoài ra khả năng cầm nắm đồ vật của bệnh nhân cũng bị suy giảm.

• Khuỷu tay quần vợt

Khuỷu tay quần vợt còn được gọi là viêm vận động cơ hai bên, hội chứng Tennis elbow. Bệnh thể hiện cho tình trạng viêm lồi cầu ngoài của xương cánh tay, chủ yếu xảy ra sử dụng khớp xương quá mức.

Khi mắc bệnh lý này, phần ngoài của khuỷu tay trở nên mềm và đau. Ngoài ra lực cầm nắm của người bệnh có thể yếu, cơn đau lan sang phía sau cẳng tay. Phần lớn các trường hợp mắc chứng khuỷu tay quần vợt đều có triệu chứng khởi phát từ từ.

2. Gãy xương khuỷu tay

Gãy xương khuỷu tay có thể xuất phát từ một trong ba xương gồm xương cánh tay, xương trụ và xương quay. Tình trạng này chủ yếu xảy ra sau một cú va đập mạnh, té ngã với cánh tay chống đỡ cơ thể.

Khi bị gãy xương khuỷu tay, người bệnh sẽ có cảm giác đau đớn nghiêm trọng, đau sâu bên trong kèm theo biểu hiện tê buốt, không thể duỗi hoàn toàn cánh tay. Ngoài ra ở khu vực tổn thương sẽ có biểu hiện sưng to, những vết đỏ và bầm tím lan rộng.

3. Trật khớp khuỷu tay

Trật khớp khuỷu tay là tình trạng các mặt ở khớp khuỷu tay di lệch không hoàn toàn hoặc di lệch hoàn toàn ra khỏi vị trí của nó (tùy thuộc vào lực tác động). Tình trạng này chủ yếu xảy ra sau khi người bệnh bị tai nạn giao thông hoặc bị ngã, nâng kéo tay trẻ không đúng cách.

Khi bị trật khớp khuỷu tay, người bệnh sẽ có những triệu chứng dưới đây:

• Xuất hiện cảm giác đau nhức nghiêm trọng
• Khuỷu tay sưng to
• Cẳng tay không thể gấp hoặc duỗi được
• Xuất hiện dấu hiệu lò xo nếu hơi gấp cẳng tay và buông ra (cẳng tay tự động trở về vị trí ban đầu trước khi thực hiện gấp khuỷu tay)
• Sờ được bờ xương đòn của đầu dưới xương cánh tay

Trật khớp khuỷu tay cần được điều trị sớm và đúng cách để hạn chế tổn thương thần kinh và động mạch cánh tay. Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng, bệnh nhân có thể được nắn chỉnh khớp hoặc phẫu thuật.

4. Nhiễm khuẩn

Viêm khớp nhiễm khuẩn có thể xảy ra ở khuỷu tay nhưng không phổ biến, được gọi là nhiễm trùng khớp khuỷu tay. Bệnh lý này xảy ra khi chất lỏng giữa các khớp bị xâm nhập bởi các vi sinh vật hoặc bị nhiễm trùng vi khuẩn.

Tác nhân gây bệnh có thể xâm nhập trực tiếp từ vết thương do phẫu thuật hoặc vết thương hở. Ngoài ra vi khuẩn cũng có thể lây lan đến khớp từ những cơ quan khác bằng đường máu.

5. Viêm khớp khuỷu tay

Viêm khớp khuỷu tay là các rối loạn làm ảnh hưởng đến cấu tạo, chức năng và hiệu quả hoạt động của khuỷu tay. Bệnh thường tiến triển sau một chấn thương hoặc do ảnh hưởng từ các bệnh lý (viêm khớp dạng thấp, viêm xương khớp, bệnh gout, Lupus ban đỏ hệ thống…).

Tình trạng viêm khiến bệnh nhân thường xuyên có cảm giác đau đớn tại khuỷu tay kèm theo biểu hiện nóng đỏ, sưng tấy, cứng khớp, hạn chế khả năng vận động. Một số triệu chứng khác như bầm tím, khóa khớp, biến dạng khớp… cũng có thể xuất hiện tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh.

6. Viêm bao hoạt dịch khuỷu tay

Viêm bao hoạt dịch khuỷu tay là tình trạng viêm hoặc kích ứng quá mức làm tích tụ chất lỏng trong bao hoạt dịch của khuỷu tay. Điều này khiến vùng tổn thương sưng tấy, đau nhức, đỏ và ấm khuỷu tay khi chạm vào.

Sau khi tiến triển, khuỷu tay có dấu hiệu nhạy cảm và khó chuyển động hơn. Ngoài ra ở những trường hợp viêm bao hoạt dịch khuỷu tay do nhiễm trùng, người bệnh còn có biểu hiện sốt cao, chảy mủ, đổ nhiều mồ hôi.

Viêm bao hoạt dịch khuỷu tay thường xảy ra do những nguyên nhân sau:

• Chấn thương (té ngã, va đập mạnh)
• Tăng áp lực lên khuỷu tay khi sinh hoạt, làm việc hoặc chơi thể thao
• Nhiễm trùng
• Bệnh lý (bệnh thận, bệnh gout, viêm khớp dạng thấp)

Biện pháp duy trì chức năng của khuỷu tay

Để duy trì chức năng và cấu tạo của khuỷu tay, người bệnh cần duy trì thói quen sinh hoạt khoa học, thường xuyên luyện tập và thiết lập chế độ dinh dưỡng phù hợp.

1. Chế độ dinh dưỡng

Theo các chuyên gia, bạn cần có một chế độ dinh dưỡng phù hợp để nuôi dưỡng các xương và mô mềm, duy trì cấu tạo và chức năng của khuỷu tay. Cụ thể thường xuyên ăn nhiều thực phẩm chứa nhiều protein, chất béo và carbohydrate có thể tăng cường sự dẻo dai cho các dây chằng hỗ trợ, xây dựng khối cơ. Từ đó tăng cường sức mạnh cho cơ bắp và chức năng của khuỷu tay.

Ngoài ra bổ sung đủ protein từ thực phẩm cò giúp hỗ trợ duy trì chức năng của xương, da và nội tạng. Đồng thời kích thích cơ thể tăng sinh kháng thể, các chất dẫn truyền dây thần kinh, enzym và hormone giúp ổn định chức năng của các cơ quan trong cơ thể.

Bên cạnh protein, chất béo và carbohydrate, bạn cũng cần bổ sung các vi chất dinh dưỡng. Đặc biệt là:

• Các loại vitamin: Vitamin A, vitamin B, vitamin C, vitamin D, vitamin E, vitamin K
• Các chất điện giải: Magie, kali, natri
• Các khoáng chất: Canxi, phốt pho, sắt, kẽm

Đây đều là những thành phần dinh dưỡng tốt cho quá trình phát triển xương khớp chắc khỏe, xây dựng cơ bắp, chống viêm, tăng khả năng miễn dịch và bảo vệ sức khỏe tổng thể.

2. Duy trì vận động và luyện tập

Tập thể dục và vận động mỗi ngày giúp tăng cường sự dẻo dai cho dây chằng và khớp xương, chống cứng khớp. Đồng thời nâng cao sức mạnh cơ bắp, kích thích lưu thông máu và thư giãn các dây thần kinh. Ngoài ra các nghiên cứu cho thấy, vận động và luyện tập góp hạn chế đau khuỷu tay do bệnh lý và chấn thương nhờ khả năng tăng ngưỡng chịu đau, nâng cao sức bền cho xương và khớp.

Dưới đây là một số bộ môn phù hợp:

• Bơi lội
• Yoga
• Thái cực quyền
• Bóng rổ
• Cầu lông…

Lưu ý:

• Luyện tập với bộ môn và cường độ thích hợp. Không nên luyện tập gắng sức
• Khởi động kỹ trước khi chơi thể thao
• Nghỉ ngơi sau khi vận động và luyện tập để giảm áp lực lên khuỷu tay

3. Nghỉ ngơi hợp lý

Sử dụng khớp quá mức chính là một trong những nguyên nhân gây ra các vấn đề ở khuỷu tay. Chính vì thế, bạn nên dành thời gian thư giãn và xoa bóp khuỷu tay để giảm áp lực lên ổ khớp, hạn chế đau nhức.

Ngoài ra nghỉ ngơi giúp xương, dây chằng, cơ, dây thần kinh, mạch máu và các mô mềm được thư giãn. Từ đó hạn chế tình trạng căng thẳng quá mức làm phát sinh những vấn đề nghiêm trọng.

Tuy nhiên cần tránh bất động khuỷu tay lâu ngày. Bởi điều này có thể làm giảm chức năng của khuỷu tay, gây cứng khớp. Đồng thời tạo điều kiện cho những cơn đau xuất hiện và tăng nguy cơ thoái hóa khớp sớm.

Khuỷu tay là một khớp lớn và quan trọng của cơ thể người. Khớp này đảm bảo cánh tay được uốn cong và duỗi đúng cách, giúp các hoạt động sinh hoạt diễn ra dễ dàng. Tuy nhiên khớp dễ bị tổn thương do chấn thương và bệnh lý. Vì thế bạn cần áp dụng các biện pháp chăm sóc phù hợp để duy trì chức năng và cấu trúc khớp, hạn chế phát sinh tổn thương.

Tham khảo thêm:

• Chóp xoay khớp vai là gì? Cấu tạo, vấn đề thường gặp
• Xương móng là gì? Nằm ở đâu? Cấu tạo, chức năng
• Xương chũm là gì? Nằm ở đâu? Cấu tạo, chức năng