Hội Chứng Bàn Chân Phẳng: Nguyên Nhân, Dấu Hiệu, Cách Trị
Hội chứng bàn chân phẳng còn được gọi là hội chứng bàn chân bẹt, thường gặp ở trẻ em và thanh thiếu niên. Hội chứng này xảy ra khi vòm bàn phẳng, hạ thấp, không có hình cung khi đứng. Điều này có thể gây một số biến dạng ở bàn chân và cơ thể, gây đau khi hoạt động thể chất nhiều.
Hội chứng bàn chân phẳng là gì?
Hội chứng bàn chân phẳng (hội chứng bàn chân bẹt) là một tình trạng mà trong đó vòm bàn chân của bạn không có hình cung như bình thường. Vòm thẳng và hạ thấp xuống dưới khi đứng, toàn bộ bàn chân chạm sàn. Điều này gây ra một số bất thường của bàn chân, chẳng hạn như gót chân cong, đầu gối xoay vào trong khi đứng. Nhiều trường hợp còn bị đau khi hoạt động thể chất.
Bàn chân phẳng thường gặp ở trẻ sơ sinh, trẻ em và thanh thiếu niên. Đối với trẻ sơ sinh, hội chứng chủ yếu xảy ra do vòm bàn chân chưa phát triển. Vòm phát triển bình thường và bàn chân phẳng thường biến mất khi trẻ đến độ tuổi 2 đến 3 tuổi.
Bàn chân bẹt ở trẻ em hiếm khi nghiêm trọng, không gây đau đớn và không cần điều trị. Tuy nhiên tình trạng này có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành, cần điều trị sớm để ngăn biến dạng gây biến chứng.
Ở người lớn, hội chứng bàn chân phẳng chủ yếu xảy ra do có rối loạn di truyền trước đó, bệnh tật hoặc chấn thương. Điều này khiến bệnh nhân gặp khó khăn trong các hoạt động, đi đứng nhiều và gây đau.
Phân loại (kiểu) bàn chân phẳng
Hội chứng bàn chân phẳng được phân thành 3 kiểu với những đặc điểm khác nhau.
- Chân phẳng linh hoạt: Đây chính là kiểu bàn chân phẳng phổ biến nhất. Trong đó bàn chân có hình vòm khi nhắc chân lên khỏi mặt đất. Vòm bàn chân phẳng, toàn bộ lòng bàn chân chạm đất khi đứng, sinh hoạt hoặc ngồi đặt bàn chân xuống đất. Chân phẳng linh hoạt thường không gây đau và bắt đầu từ thời thơ ấu.
- Gân Achilles chặt chẽ (chân phẳng cứng): Gân Achilles là gân gót chân, gân này kết nối cơ bắp chân với xương gót chân. Nếu gân quá chật, người bệnh có xu hướng nâng gót chân lên sớm khi chạy hoặc đi bộ. Ngoài ra bệnh nhân còn có cảm giác đau đớn.
- Rối loạn chức năng gân chày sau: Kiểu bàn chân phẳng này xảy ra ở tuổi trưởng thành. Trong đó gân chày sau (nối mặt trong của mắt cá chân với cơ bắp chân) có dấu hiệu rách, sưng hoặc bị thương. Rối loạn chức năng gân chày sau khiến vòm chân không được hỗ trợ, bệnh nhân bị đau mắt cá chân và trong bàn chân. Kiểu bàn chân phẳng này có thể xảy ra ở cả một hoặc hai bên chân.
Triệu chứng của hội chứng bàn chân phẳng
Hội chứng bàn chân phẳng dễ dàng nhận biết thông qua những triệu chứng và dấu hiệu dưới đây:
- Vòm bàn chân không có hình cung
- Vòm hạ thấp, toàn bộ bàn chân (bao gồm cả vòm) chạm đất khi đứng
- Bàn chân bị biến dạng do vòm áp xuống đất lâu ngày
- Gân gót chân cong, đầu gối và bàn chân có xu hướng xoay vào trong khi đứng
- Giảm tính linh hoạt của bàn chân
- Đau mắt cá chân
- Đau bàn chân
- Người bệnh thường nâng gót chân lên sớm khi chạy hoặc đi bộ
- Gót chân vẹo ra ngoài, chân đổ vào trong làm ảnh hưởng đến cổ chân và đầu gối, bệnh nhân dễ té ngã và bị chấn thương khi chạy nhảy hoặc hoạt động thể chất
- Những trường hợp nặng, bàn chân bẹt phát triển trong nhiều năm khiến cột sống lệch trục, lệch xương chậu, sa vai… Điều này khiến cơ thể mất cân bằng, thường xuyên đau nhức xương khớp và phát triển các bệnh lý khác.
Nguyên nhân gây hội chứng bàn chân phẳng
Nguyên nhân gây hội chứng bàn chân phẳng ở người lớn và trẻ em không giống nhau.
1. Bàn chân phẳng ở trẻ
Hội chứng bàn chân phẳng phát triển ở trẻ em có thể do những nguyên nhân dưới đây:
- Vòm bàn chân chưa phát triển hoàn toàn
Bàn chân bẹt phổ biến ở trẻ em từ 1 – 5 tuổi. Trong giai đoạn sơ sinh, vòm bàn chân chưa phát triển, vòm phẳng và không gây đau. Trẻ từ 2 – 4 tuổi có các gân co lại, vòm bàn chân bắt đầu phát triển tạo thành hình cung bình thường. Đây được xem là một phần phát triển bình thường của bàn chân.
Các cuộc nghiên cứu cho thấy, có trên 95% trẻ phát triển từ bàn chân phẳng và có vòm phát triển bình thường trong giai đoạn sau tuổi sơ sinh. 5% còn lại có bàn chân phẳng tiếp tục phát triển đến tuổi trưởng thành. Trong đó có một số trường hợp bị đau, biến dạng bàn chân và gặp nhiều vấn đề khác.
Những trẻ có bàn chân phẳng thường được theo dõi và lập kế hoặc chăm sóc liên tục. Cần đặc biệt chú ý hơn ở những trẻ có vòm chân bình thường và phát triển bàn chân phẳng sau đó và những trẻ lớn hơn bị cứng hoặc đau bàn chân bẹt.
- Bất thường ở gân
Sự co gân không diễn ra đầy đủ khiến trẻ mắc hội chứng bàn chân phẳng. Ngoài ra sự phát triển chậm trễ và dị dạng cấu trúc xương khiến xương bàn chân hợp nhất dẫn đến đau đớn.
- Rối loạn di truyền
Các nghiên cứu cho thấy, trẻ em và thanh thiếu niên có người thân mắc hội chứng bàn chân phẳng thường có tình trạng tương tự. Ngoài ra những rối loạn di truyền dưới đây cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh:
-
- Xương cổ chân phát triển bất thường
- Loạn dưỡng cơ
- Nứt đốt sống
- Bại não
- Giảm hoặc mất độ đàn hồi của các dây chằng
- Ngón chân hướng vào trong
- Hội chứng Ehlers-Danlos
- Rối loạn phối hợp phát triển (Dyspraxia)
- Hội chứng người dẻo (Hypermobility)
2. Bàn chân phẳng ở người lớn
Hội cứng bàn chân phẳng ở người lớn có thể phát triển từ những rối loạn di truyền. Ngoài ra hội chứng này cũng có thể xảy ra do những nguyên nhân dưới đây:
- Thoái hóa
Tình trạng sụp đổ xương cùng những mô liên kết ở bàn chân dẫn đến hội chứng bàn chân phẳng ở người lớn. Tình trạng này thường do gân xương chày bị thoái hóa.
Ngoài ra tình trạng lão hóa theo thời gian cũng có thể dẫn đến sự thay đổi cấu trúc cơ học đối với bàn chân. Điều này làm ảnh hưởng đến vòm bàn chân, vòm mất đi và giảm độ căng của những dây chằng xung quanh.
- Bệnh mãn tính
Bệnh tiểu đường và tăng huyết áp đều có khả năng làm giảm lưu lượng máu đến các mô liên kết và cơ hỗ trợ bàn chân. Điều này làm tăng nguy cơ khởi phát những bất thường của vòm bàn chân dẫn đến bàn chân phẳng.
- Chấn thương
Hội chứng bàn chân phẳng ở người lớn có thể phát triển từ một chấn thương làm tổn thương gân chày sau hoặc có gãy xương trong quá khứ.
Yếu tố rủi ro
Nguy cơ phát triển hội chứng bàn chân phẳng tăng cao do một số yếu tố dưới đây:
Trẻ em
- Thừa cân béo phì
- Gãy xương
- Người thân mắc hội chứng bàn chân phẳng hoặc có những rối loạn liên quan
- Mang giày trong suốt thời thơ ấu làm cản trở quá trình phát triển bình thường của vòm
- Thường xuyên mang những đôi giày có đế lót bằng phẳng.
Người lớn
- Mang thai
- Thừa cân béo phì
- Chiều dài chân không bằng nhau
- Viêm khớp dạng thấp
- Vẹo cột sống khiến dáng đi không đều và làm mất tính ổn định của bàn chân
- Hội chứng Marfan làm ảnh hưởng đến các mô liên kết, ngón chân phát triển dài hơn bình thường gây hội chứng bàn chân bẹt.
- Đi giày không phù hợp.
Hội chứng bàn chân phẳng có nguy hiểm không?
Hội chứng này thường không nghiêm trọng. Hầu hết trẻ em không cần điều trị, vòm bàn chân có thể phát triển trở lại trong độ tuổi từ 2 – 4 tuổi. Trong giai đoạn này trẻ thường không có cảm giác đau. Chỉ một số trường hợp bị đau bàn chân khi hoạt động thể chất.
Tuy nhiên hội chứng bàn chân phẳng có thể tiếp tục phát triển khi trẻ lớn lên. Những trường hợp này cần được điều trị sớm, theo dõi và điều chỉnh tích cực. Điều này ngăn bệnh làm ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của trẻ. Đồng thời ngăn những ảnh hưởng ở thần kinh cột sống và tránh khởi phát những biến chứng nghiêm trọng.
Chăm sóc và điều trị tích cực nên diễn ra khi trẻ trên 5 tuổi có vòm bàn chân không phát triển hoặc cấu trúc bất thường khiến trẻ bị đau.
Một số ảnh hưởng và biến chứng của hội chứng bàn chân phẳng ở người lớn và trẻ em:
- Ảnh hưởng đến sự phát triển: Bàn chân bẹt làm ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ, trẻ bị dị tật và thay đổi dáng đi.
- Biến dạng bàn chân: Bàn chân phẳng kéo dài khiến cấu trúc bàn chân bị biến dạng, gân gót chân cong và đầu gối có xu hướng xoay vào trong khi đứng. Điều này khiến người bệnh có dáng đi bất thường và giảm tính linh hoạt.
- Chấn thương: Bàn chân phẳng khiến người bệnh dễ té ngã và chấn thương. Điều này do những biến dạng khiến bàn chân không được hỗ trợ, đầu gối và cổ chân bị mất vững dẫn đến té ngã khi hoạt động.
- Biến dạng xương khớp: Những biến dạng có thể xảy ra do hội chứng bàn chân phẳng:
- Bàn chân quay sấp quá mức, gót chân vẹo ngoài
- Lệch trục cột sống
- Xoay khớp gối
- Lệch xương chậu
- Sụp vòm bàn chân
- Sa vai
- Đau nhức xương khớp: Những biến dạng do hội chứng bàn chân phẳng khiến cơ thể bị mất cân đối. Đồng thời gây đau nhức ở một số vị trí sau:
- Đau cổ
- Đau lưng
- Đau đầu gối
- Đau cổ chân
- Đau khớp háng
- Đau bàn chân
- Viêm cân gan bàn chân: Bệnh nhân bị viêm cân gan bàn chân và đau gót chân khi bàn chân phẳng gây biến dạng ngón chân cái (ngón chân cái lệch khỏi vị trí và hướng về phía ngón chân trỏ).
- Căng thẳng kéo dài: Điều này thường liên quan đến sự mất cân bằng của cơ thể trong thời gian dài. Căng thẳng khiến người bệnh ăn uống không ngon, thay đổi tâm trạng, cáu gắt thường xuyên, cơ thể mệt mỏi, chậm lớn ở trẻ em.
- Viêm gân gót chân: Sự căng thẳng ở gót chân và mắt cá chân dẫn đến viêm gân Achilles (viêm gân gót chân).
Chẩn đoán hội chứng bàn chân phẳng
Hội chứng bàn chân phẳng dễ dàng được nhận thấy thông qua quá trình khám và kiểm tra lâm sàng. Tuy nhiên để rõ hơn về tình trạng và những tổn thương liên quan, một số xét nghiệm hình ảnh sẽ được sử dụng.
1. Khám lâm sàng
Để xác định hội chứng bàn chân phẳng, bác sĩ tiến hành quan sát, kiểm tra cấu trúc bàn chân ở trước và sau (thấy gân gót chân cong), vòm chân (không có vòm chân hoặc vòm rất thấp), đầu gối (đầu gối xoay vào trong khi đứng), biến dạng ngón chân cái ở một số trường hợp.
Người bệnh được hỏi thêm một số câu hỏi liên quan đến bệnh sử và triệu chứng (chẳng hạn như đau, khó vận động…). Đồng thời thực hiện một số thử nghiệm dưới đây:
- Kiểm tra dáng đi.
- Kiểm tra dấu chân ướt . Vòm bàn chân càng phẳng và thấp khi gan bàn chân và gót chân tạo hình in càng dày.
- Kiểm tra giày thấy mặt trong đế giày mòn nhiều hơn ở gót chân, phần trên của giày nghiêng vào phía trong.
- Thử nghiệm ngón chân. Nhìn phía sau bàn chân phẳng thấy 3 hoặc 4 ngón chân.
- Kiễng chân giúp kiểm tra sự linh hoạt của bàn chân.
2. Khám cận lâm sàng
Khám cận lâm sàng gồm những xét nghiệm hình ảnh dưới đây:
- Chụp X-quang: Chụp X-quang được chỉ định phổ biến cho người có bàn chân phẳng. Xét nghiệm này giúp phát hiện cấu trúc xương bất thường và dấu hiệu C ở ngón chân.
- Chụp CT: Chụp cắt lớp vi tính tạo ra hình ảnh chi tiết hơn về những góc độ khác nhau của bàn chân. Điều này giúp chẩn đoán hội chứng bàn chân bẹt và phát hiện tình trạng viêm khớp.
- Chụp MRI: Chụp cộng hưởng từ cung cấp hình ảnh chi tiết về các mô trong cấu trúc bàn chân. Từ đó phát hiện tổn thương hay những bất thường của mô.
- Siêu âm: Nếu có nghi ngờ rách hoặc đứt gân, siêu âm sẽ được thực hiện để xác định chẩn đoán.
Điều trị hội chứng bàn chân phẳng
Tùy thuộc vào độ tuổi và mức độ nghiêm trọng của hội chứng bàn chân phẳng, những phương pháp dưới đây sẽ được chỉ định:
1. Hỗ trợ bàn chân
Hỗ trợ bàn chân có thể giúp giảm đau do hội chứng bàn chân phẳng. Điều này thường bao gồm:
- Sử dụng miếng lót giày: Miếng lót giày được thiết kế riêng giúp hỗ trợ bàn chân, hạn chế đau trong trong hoạt động. Đồng thời hỗ trợ điều chỉnh vòm chân ở người mắc hội chứng bàn chân phẳng. Đối với trẻ em, miếng lót hoặc giày đặc biệt được sử dụng cho đến khi cấu trúc bàn chân hình thành hoàn toàn.
- Nẹp chỉnh hình: Bệnh nhân được dùng giá đỡ bàn chân để hỗ trợ bàn chân khi di chuyển, tạo sự thoải mái. Đồng thời thúc đẩy quá trình điều chỉnh. Đối với những người có dị tật bàn chân bẩm sinh, giá đỡ vòm được thiết kế riêng hoặc nẹp chỉnh hình sẽ được sử dụng.
2. Thay đổi lối sống
Để giảm nhẹ triệu chứng của bàn chân phẳng, người bệnh được hướng dẫn thay đổi lối sống.
- Nghỉ ngơi: Người bệnh được khuyên nghỉ ngơi hợp lý nếu đau nhiều. Ngoài ra bệnh nhân cần tránh đi bộ hoặc đứng trong thời gian dài.
- Giảm cân: Người bệnh có thể được đề xuất một chương trình luyện tập và chế độ ăn kiêng để kiểm soát cân nặng. Giảm cân ở người thừa cân béo phì có thể giảm áp lực cho đôi chân của bạn.
3. Rèn luyện bàn chân
Rèn luyện bàn chân là một trong những biện pháp tốt nhất giúp cải thiện hội chứng bàn chân phẳng ở trẻ em. Quá trình này thường bao gồm tập thể dục chân và đi trên những địa hình khác nhau. Việc rèn luyện mỗi ngày giúp vòm chân phát triển bình thường trong thời thơ ấu. Đồng thời giúp vòm chân khỏe hơn.
Ngoài ra thường xuyên rèn luyện bàn chân còn giúp cải thiện tình trạng lỏng lẻo của dây chằng. Đây là một trong những yếu tố làm tăng nguy cơ khởi phát bàn chân phẳng ở trẻ thường xuyên mang giày.
4. Dùng thuốc
Tùy thuộc vào nguyên nhân, người bệnh được chỉ định một loại thuốc điều trị thích hợp. Chẳng hạn như thuốc điều trị tiểu đường, thuốc kháng viêm cho người bị viêm khớp.
Ngoài ra bác sĩ có thể chỉ định thuốc giảm đau để xoa dịu cảm giác đau đớn cho người bệnh. Trong đó thuốc chống viêm không steroid thường được sử dụng để giảm đau và sưng. Những trường hợp có cơn đau nghiêm trọng hơn, đau nhiều vị trí sẽ được dùng thuốc giảm đau mạnh hơn.
5. Vật lý trị liệu
Người bệnh được hướng dẫn một số bài tập rèn luyện và kéo giãn để kéo căng và cải thiện gân bàn chân bị rút ngắn. Đồng thời giúp giảm đau và cải thiện dáng đi cho người bệnh.
Ngoài ra vật lý trị liệu có thể giúp cải thiện sự mất cân bằng của cơ thể, hỗ trợ vòm bàn chân phát triển bình thường. Một số bài tập còn giúp cải thiện sức khỏe xương khớp, tăng cường các cơ hỗ trợ và sức mạnh của đôi chân. Từ đó giảm nguy cơ chấn thương.
6. Phẫu thuật
Phẫu thuật thường là lựa chọn cuối cùng cho những bệnh nhân có hội chứng bàn chân phẳng. Phần lớn bệnh nhân dùng nẹp chỉnh hình, miếng lót và giày đặc biệt cảm thấy dễ chịu hơn và giảm bất thường ở chân.
Phương pháp này phù hợp với những trường hợp sau:
- Bàn chân phẳng nghiêm trọng gây đau nhiều và phát triển một số biến dạng
- Những triệu chứng không cải thiện hoặc nghiêm trọng hơn khi trẻ đến tuổi thiếu niên
- Có tổn thương mô kèm theo.
Tùy từng trường hợp cụ thể, người bệnh có thể được phẫu thuật tạo vòm bàn chân, nối xương hoặc khớp, sửa chữa gân. Những trường hợp có gân Achilles quá ngắn sẽ được kéo dài để giảm đau.
Phòng ngừa hội chứng bàn chân phẳng
Không thể ngăn ngừa hoàn toàn hội chứng bàn chân phẳng, đặc biệt là khi bệnh phát triển từ những nguyên nhân di truyền. Tuy nhiên để giảm sự phát triển của bệnh và hỗ trợ vòm chân phát triển bình thường, hãy áp dụng một số biện pháp dưới đây:
- Mang giày dép vừa vặn và có miếng lót dày giúp hỗ trợ bàn chân.
- Không mang những đôi giày hoặc dép có đế lót bằng phẳng.
- Không nên cho trẻ mang giày liên tục trong suốt thời thơ ấu. Vì điều này cản trở quá trình phát triển vòm bàn chân của trẻ.
- Tập thể dục thường xuyên và chơi những môn thể thao lành mạnh, chẳng hạn như bơi lội, đạp xe, đi bộ… Điều này giúp tránh hội chứng bàn chân phẳng phát triển, tăng cường sức khỏe xương khớp và ngăn đau.
- Thiết lập chế độ ăn uống lành mạnh và luyện tập để giảm cân ở những người có cân nặng dư thừa.
- Điều trị tích cực những bệnh lý làm tăng nguy cơ mắc hội chứng bàn chân phẳng. Chẳng hạn như bệnh tiểu đường, tăng huyết áp, viêm khớp…
- Tránh gắng sức hoặc thực hiện những hoạt động có thể gây chấn thương. Nếu có chấn thương hãy điều trị tích cực để giảm nguy cơ mắc hội chứng.
- Thường xuyên đi chân trần trên những địa hình khác nhau kết hợp những bài tập cho chân để rèn luyện bàn chân. Điều này giúp vòm bàn chân cao và khỏe ngay từ thời thơ ấu.
Nhìn chung hội chứng bàn chân phẳng không quá nghiêm trọng. Trẻ thường phát triển trên hội chứng này và có vòm chân phát triển tốt trong giai đoạn 2 – 4 tuổi mà không cần điều trị. Tuy nhiên những triệu chứng của bàn chân bẹt có thể kéo dài, kèm theo những tổn thương mô và gây biến chứng. Chính vì thế, người bệnh cần điều trị tích cực để khắc phục tình trạng.
Tham khảo thêm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!