Gãy xương đòn (xương quai xanh): Cách điều trị và lưu ý

Gãy xương đòn là chấn thương xảy ra rất phổ biến, đặc biệt là ở trẻ em và thanh thiếu niên. Cần tìm kiếm sự chăm sóc y tế kịp thời để sớm chữa lành tổn thương và phục hồi chức năng. Thăm khám và điều trị theo chỉ dẫn của bác sĩ chuyên khoa là rất cần thiết.

Vị trí của xương đòn

Xương đòn hay còn được gọi với tên khác là xương quai xanh. Nó chính là xương kết nối miếng đệm ngực (xương ức) với khớp vai. Xương đòn là một xương rất rắn chắc có hình chữ S nhẹ và dễ dàng nhìn thấy ở nhiều người.

Một đầu của xương đòn kết nối với xương ức tại 1 khớp bằng sụn được gọi là khớp xương ức. Còn ở đầu kia, xương kết nối với vùng vai tại 1 phần của xương bả vai được gọi là mỏm cụt. Khớp ở đầu xương có chứa sụn được gọi là khớp xương đòn.

Xương đòn đóng vai trò như 1 thanh chống để nối xương ức với xương bảo vai. Đây là vị trí quan trọng, bất kỳ lực tác động mạnh nào lên vai như ngã trực tiếp lên vai hoặc ngã trên cánh tay dang rộng đều truyền lực tới xương đòn. Điều này khiến cho xương đòn trở thành một trong những xương dễ gãy nhất trên cơ thể.

Gãy xương đòn (xương quai xanh) là gì?

Gãy xương đòn (xương quai xanh) là một chấn thương xảy ra tương đối phổ biến. Số liệu thống kê cho thấy, tình trạng này chiếm khoảng 5% tổng số ca gãy xương ở những người trưởng thành.

Tình trạng xương đòn bị gãy thậm chí còn rất phổ biến ở đối tượng trẻ em. Nó chiếm khoảng từ 8 – 15% các trường hợp gãy xương ở trẻ em.

Một nghiên cứu tại Thụy Điển vào năm 2016 cho thấy có khoảng 68% trường hợp gãy xương đòn xảy ra ở nam giới. Trong đó các đối tượng trong độ tuổi từ 15 – 24 chiếm tới 21%. Tuy nhiên ở đối tượng trên 65 tuổi thì tỷ lệ phụ nữ gặp phải tình trạng này lại cao hơn nam giới.

Vị trí bị tổn thương có thể là khác nhau ở từng đối tượng. Tuy nhiên có tới hơn 80% tình trạng gãy xương xảy ra ở phần giữa của xương đòn. Do đây là vị trí không được gắn chặt bởi hệ thống dây chằng và cơ.

Nhiều trường hợp, tổn thương có thể chỉ bị nứt nhẹ nhưng cũng có trường hợp xương bị gãy thành nhiều mảnh. Các mảnh xương gãy có thể thẳng hàng hoặc lệch ra xa nhau.

Nguyên nhân gây gãy xương đòn

Các nguyên nhân phổ biến khiến cho xương đòn bị gãy bao gồm:

• Té ngã: Điển hình như ngã vào vai hay ngã ở tư thế cánh tay đang dang rộng.
• Chấn thương thể thao: Có thể là cú đánh trực tiếp vào vao.
• Tai nạn: Có thể là chấn thương khi tham gia giao thông.
• Tổn thương bẩm sinh.

Ngoài ra, một số yếu tố rủi ro có thể làm tăng nguy cơ bị gãy xương quai xanh. Ví dụ như xương đòn sẽ không cứng hoàn toàn cho tới khoảng 20 tuổi. Điều này khiến trẻ em và thanh thiếu niên có nguy cơ bị gãy xương đòn cao.

Nguy cơ bị gãy xương quai xanh thường sẽ giảm sau 20 tuổi. Tuy nhiên sau đó lại tăng trở lại ở những người lớn tuổi do sức mạnh của xương bị giảm dần theo tuổi tác.

Dấu hiệu nhận biết gãy xương đòn

Một số triệu chứng thường gặp khi bị gãy xương quai xanh bao gồm:

• Đau đớn
• Đau răng khi cử động vai
• Sưng tấy
• Bầm tím
• Có vị trí bị phồng trên xương đòn
• Âm thanh nghiến hay răng rắc khi cố gắng di chuyển vai
• Căng cứng
• Không còn khả năng cử động vai
• Trẻ sơ sinh thường không cử động cánh tay trong vài ngày sau khi xương đòn bị gãy có liên quan tới sinh.

Trường hợp nhận thấy các dấu hiệu trên hay bị đau đớn đến mức không thể hoạt động bình thường hãy tìm gặp bác sĩ ngay lập tức. Việc chậm trễ trong chẩn đoán và điều trị có thể gây cản trợ quá trình phục hồi.

Gãy xương đòn có nguy hiểm không? Bao lâu thì lành?

Theo nhận định của các bác sĩ chuyên khoa, gãy xương đòn là một chấn thương không quá nghiêm trọng. Đa phần các trường hợp đều lành lại mà không gặp phải quá nhiều khó khăn.

Tuy nhiên cũng có một số trường hợp, người bệnh có thể gặp phải vài vấn đề đáng quan ngại. Bao gồm:

• Tổn thương dây thần kinh hay mạch máu: Các đầu lởm chởm của xương đòn bị gãy có thể sẽ gây tổn thương đến các dây thần kinh và mạch máu lân cận. Cần tìm đến sự chăm sóc y tế ngay lập tức nếu bạn cảm thấy bị tê hay lạnh ở cánh tay và bàn tay.
• Chữa lành kém hay bị trì hoãn: Xương đòn bị gãy nghiêm trọng có thể chậm lành hoặc lành không hoàn toàn. Sự liên kết kém của xương trong quá trình chữa lành sẽ gây ra tình trạng ngắn xương.
• Xuất hiện cục u trong xương: Đây cũng là một phần của quá trình điều trị. Nơi xương đan vào nhau thường sẽ tạo thành 1 cục xương. Rất dễ để nhìn thấy cục u này vì nó nằm ngay sát da. Hầu hết các cục u này có xu hướng biến mất theo thời gian. Tuy nhiên cũng có 1 số tồn tại vĩnh viễn.
• Bệnh xương khớp: Tình trạng gãy xương có liên quan tới các khớp nối xương đòn với xương bả vai hoặc xương ức. Nhiều trường hợp, gãy xương có thể làm tăng nguy cơ phát triển của bệnh viêm khớp.

Có thể mất vài tuần cho tới vài tháng để xương đòn bị gãy có thể lành lại. Tốc độ phục hồi của các đối tượng cụ thể là hoàn toàn khác nhau. Chẳng hạn như:

• Ở trẻ em dưới 8 tuổi: Tình trạng gãy xương quai xanh có thể lành sau khoảng 4 – 5 tuần.
• Đối với trẻ lớn hơn: Thường có xu hướng phục hồi sau khoảng 6 – 8 tuần.
• Người lớn và thanh thiếu niên đã ngừng phát triển: Gãy xương quai xanh có thể mất từ 10 – 12 tuần hoặc lâu hơn để có thể chữa lành.

Chẩn đoán gãy xương đòn

Để chẩn đoán gãy xương đòn, bác sĩ sẽ dựa vào kiểm tra thể chất và nghiên cứu hình ảnh. Cụ thể như sau:

1. Kiểm tra thể chất

Trước hết bác sĩ sẽ tìm hiểu xem chấn thương xảy ra như thế nào. Đồng thời hỏi chi tiết về các triệu chứng của người bệnh. Sau đó mới tiến hành kiểm tra vai một cách cẩn thận.

Trong gãy xương đòn, thường sẽ có 1 biến dạng rõ ràng hay vết sưng tại vị trí bị gãy. Áp lực nhẹ nhàng trong thời gian nghỉ cũng sẽ khiến bạn bị đau. Mặc dù rất hiếm khi mảnh xương gãy đâm xuyên qua da. Tuy nhiên nó có thể đẩy ra thành hình “lều”.

Bên cạnh đó, bác sĩ cũng sẽ thực hiện một số xét nghiệm nhằm đảm bảo rằng không có mạch máu hay dây thần kinh bị tổn thương khi gãy xương.

2. Nghiên cứu hình ảnh

Thông thường, chụp X-quang sẽ được yêu cầu thực hiện. Tia X giúp cung cấp hình ảnh của các cấu trúc dày đặc, trong trường hợp này là xương đòn.

Hình ảnh từ X-quang cho phép bác sĩ quan sát và xác định chính xác vị trí bị gãy xương. Đồng thời tìm hiểu thêm về mức độ nghiêm trọng của vết gãy.

Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể yêu cầu chụp X-quang toàn bộ phần vai để kiểm tra các chấn thương khác. Trường hợp các xương khác bị gãy thì chụp cắt lớp vi tính (CT – Scan) là cần thiết để xem chi tiết hơn các vết gãy.

Các phương pháp điều trị gãy xương đòn

Điều trị gãy xương đòn tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của vết gãy. Thường là điều trị bảo tồn, phẫu thuật chỉ được cân nhắc trong các trường hợp thật sự cần thiết. Sau điều trị, người bệnh cần có thời gian phục hồi chức năng.

1. Điều trị không phẫu thuật

Trường hợp các đầu xương gãy chưa bị dịch chuyển ra khỏi vị trí một cách đáng kể thì người bệnh có thể không cần phẫu thuật. Hầu hết các xương đòn bị gãy có thể tự lành dần theo thời gian nếu được chăm sóc tốt.

Các biện pháp điều trị không phẫu thuật có thể bao gồm:

– Hỗ trợ cánh tay:

Bác sĩ thường khuyến khích người bệnh sử dụng địu tay. Dụng cụ hỗ trợ này có tác dụng tạo sự thoải mái ngay sau khi nghỉ giải lao. Đồng thời giữ cho cánh tay và vai của bạn ở đúng vị trí trong khi vết thương đang được chữa lành.

– Vật lý trị liệu:

Trong thời gian bị gãy xương đòn bạn vẫn phải duy trì chuyển động của cánh tay để tránh tình trạng cứng khớp. Mặc dù các chuyển động này có thể gây đau.

Thương thường, bạn sẽ được yêu cầu thực hiện các bài tập vận động khuỷu tay sau khi bị chấn thương. Khi xương bắt đầu lành thì bác sĩ có thể hướng dẫn bạn bắt đầu các bài tập vai nhẹ nhàng.

Việc tập luyện đúng cách sẽ giúp ngăn ngừa tình trạng cứng khớp và suy nhược. Các bài tập nặng hơn chỉ có thể bắt đầu từ từ sau khi vết gãy được chữa lành hoàn toàn.

– Thuốc:

Sử dụng thuốc thường với mục đích để cải thiện các triệu chứng đau đớn và sưng viêm. Thông thường, các thuốc giảm đau không kê đơn sẽ được bác sĩ chỉ định. Trường hợp bị đau dữ dội, bác sĩ có thể kê toa thuốc giảm đau có chứa chất gây nghiện trong vài ba ngày.

– Theo dõi chăm sóc:

Bạn cần thăm khám bác sĩ thường xuyên cho tới khi vết gãy lành lại hoàn toàn. Trong những lần tái khám, bác sĩ sẽ chụp X-quang để đảm bảo xương đang lành với vị trí tốt. Sau khi xương được chữa lành, bạn có thể từ từ trở lại sinh hoạt bình thường.

2. Điều trị phẫu thuật

Trường hợp các đầu xương gãy bị lệch ra ngoài đáng kể thì bác sĩ thường sẽ khuyên bạn nên thực hiện phẫu thuật. Việc phẫu thuật có thể bao gồm đặt các mảnh xương gãy trở lại vị trí, đồng thời ngăn chúng di chuyển ra khỏi vị trí cho tới khi được chữa lành. Điều này giúp cải thiện sức mạnh của vai khi bạn đã hồi phục hoàn toàn.

Phẫu thuật định vị và cố định bên trong là thủ thuật được áp dụng phổ biến trong điều trị gãy xương đòn. Trong quá trình phẫu thuật, bác sĩ sẽ định vị lại các mảnh xương về vị trí thẳng hàng bình thường. Sau đó giữ cố định chúng lại bằng phần cứng kim loại đặc biệt.

Các phương pháp cố định xương đòn bị gãy phổ biến bao gồm:

– Dùng tấm kim loại và vít:

Sau khi được định vị vào vị trí thẳng hàng, các mảnh xương sẽ được giữ cố định bằng các vít đặc biệt và các tấm kim loại gắn vào bề mặt phía ngoài của xương.

Sau khi phẫu thuật, bạn có thể dễ dàng nhận thấy 1 mảng da tê nhỏ dưới vết mổ. Tình trạng tê này sẽ giảm dần theo thời gian. Do xương đòn nằm ngay bên dưới da nên có thể sờ thấy mảng này qua da.

Các tấm kim loại và đinh vít sẽ không được tháo ra sau khi xương lành, trừ khi chúng gây ra sự khó chịu. Điển hình như khi bạn đeo dây an toàn hay ba lô và cảm thấy kích ứng vùng xương đòn. Nếu điều này xảy ra thì đinh vít và tấm kim loại sẽ được gỡ bỏ sau khi vết gãy lành hẳn.

– Dùng ghim hoặc vít:

Ghim hoặc đinh vít cũng có thể được dùng để giữ vết gãy ở vị trí tốt sau khi các đầu xương đã được đặt ở vị trí cũ. Các vết rạch để đặt ghim hoặc vít thường sẽ nhỏ hơn các vết rạch để đặt tấm kim loại.

Ghim hoặc đinh vít thường sẽ gây kích ứng da tại vị trí chứng được lắp vào. Do đó chúng sẽ thường được tháp ra sau khi vết gãy lành hẳn.

Phẫu thuật gãy xương đòn có thể tiềm ẩn một số vấn đề rủi ro. Bao gồm:

• Khó lành xương
• Chấn thương phổi
• Kích thích phần cứng
• Nhiễm trùng
• Chảy máu
• Các vấn đề về chữa lành vết thương
• Cục máu đông
• Đau đớn
• Tổn thương mạch máu hay dây thần kinh
• Phản ứng với thuốc mê

Các bệnh nhân hút thuốc hay sử dụng các sản phẩm thuốc lá, mắc bệnh đái tháo đường hoặc người lớn tuổi có nguy cơ gặp phải các biến chứng cả trong và sau phẫu thuật. Đặc biệt có nhiều khả năng gặp phải các các vấn đề về chữa lành vết thương và xương.

Trước khi phẫu thuật, bác sĩ cần thảo luận với người bệnh về từng rủi ro. Đồng thời phân tích các biện pháp cụ thể để dự phòng các biến chứng giúp nâng cao tỷ lệ thành công của phẫu thuật.

3. Quản lý cơn đau và phục hồi chức năng sau phẫu thuật

Đây cũng là một yếu tố cần đặc biệt chú ý sau khi phẫu thuật được tiến hành thành công.

– Quản lý cơn đau:

Cảm thấy hơi đau sau khi phẫu thuật là một phần tự nhiên của quá trình điều trị. Nhiều người bệnh cho biết, việc dùng nước đá và các loại thuốc đơn giản không kê toa để giảm đau là đủ để kiểm soát cơn đau.

Tuy nhiên, nếu cơn đau trở nên nghiêm trọng thì bác sĩ có thể đề nghị một loại thuốc theo toa. Trong đó, Opioid là được dùng phổ biến nhất.

Cần biết rằng mặc dù Opioid có tác dụng làm giảm đau sau phẫu thuật rất hiệu quả nhưng nó là một chất gây nghiện. Sự phụ thuộc và quá liều Opioid đã trở thành một vấn đề sức khỏe cộng đồng rất nghiêm trọng.

Vì lý do này, Opioid thường chỉ được kê toa trong một thời gian ngắn. Điều quan trọng là chỉ được phép dùng Opioid theo chỉ dẫn của bác sĩ. Ngay sau khi cơn đau được cải thiện hãy ngừng dùng Opioid ngay.

– Phục hồi chức năng:

Các bài tập cụ thể sẽ giúp phục hồi khả năng chuyển động cũng như tăng cường sức mạnh cho vai. Bác sĩ có thể cung cấp cho bạn 1 kế hoạch trị liệu tại nhà. Ngoài ra cũng có thể đề nghị bạn làm việc với một chuyên gia vật lý trị liệu.

Chương trình điều trị thường sẽ bắt đầu với các bài tập chuyển động nhẹ nhàng. Bác sĩ sẽ dần thêm một số bài tập tăng cường vào chương trình khi vết gãy đã lành lại.

Đây là một quá trình chậm nhưng tuân theo kế hoạch vật lý trị liệu chính là một yếu tố quan trọng giúp phục hồi chức năng hoàn toàn sau gãy xương đòn.

4. Kết quả điều trị

Cho dù kế hoạch điều trị có liên quan tới phẫu thuật hay không thì bạn có thể mất tới vài tháng để xương đòn lành lại. Quá trình chữa lành có thể sẽ mất nhiều thời gian hơn ở bệnh nhân tiểu đường hay những người hút thuốc lá.

Thực tế cho thấy, hầu hết các trường hợp đều trở lại các hoạt động bình thường trong vòng khoảng 3 tháng kể từ khi bị thương. Khi tái khám, bác sĩ sẽ cho bạn biết khi nào bạn đủ ổn định để thực hiện việc hoạt động trở lại bình thường.

Việc trở lại hoạt động quá sớm khi bác sĩ chưa có lời khuyên sẽ khiến các mảnh gãy di chuyển hoặc phần cứng bị gãy. Điều này có thể khiến bạn phải trở lại điều trị ngay từ đầu.

Bạn có thể quay lại các môn thể thao khi:

• Không còn cảm giác đau khi bác sĩ ấn vào xương đòn.
• Bác sĩ đã chụp X-quang và khẳng định vết gãy đã lành.
• Sức mạnh của vai trở lại bình thường.
• Bạn có thể di chuyển, sử dụng cánh tay và vai mà không bị đau.

Phòng ngừa gãy xương đòn

Tình trạng gãy xương đòn rất khó để ngăn ngừa. Bởi đa số các trường hợp, chúng thường diễn ra khi vô tình ngã. Ngay cả những vận động viên được đào tạo bài bản thì đôi khi cũng không thể tránh khỏi trượt ngã.

Tuy nhiên, bạn vẫn cần chú ý đề phòng bằng cách cố gắng giữ an toàn khi tập thể dục. Dưới đây là một số biện pháp có thể giúp ích:

• Mặc đồ bảo hộ khi chơi các bộ môn thể thao tiếp xúc.
• Thực hiên các bài tập kéo giãn cơ và rèn luyện sức mạnh để xây dựng cơ bắp chắc khỏe.
• Dành thời gian khởi động trước mỗi buổi hoạt động thể thao hoặc tập thể dục.
• Lựa chọn giày thể thao vừa vặn và phù hợp với bộ môn để giúp bạn giữ thăng bằng tốt nhất.
• Xây dựng và duy trì chế độ ăn uống cân bằng. Nên bổ sung nhiều rau củ quả tươi, các thực phẩm giàu canxi và vitamin D để giúp xương khớp chắc khỏe.

Gãy xương đòn là tình trạng xảy ra khá phổ biến nhưng không quá nghiêm trọng. Tuy nhiên bạn vẫn cần chú ý thăm khám sớm để nhận được chăm sóc y tế kịp thời. Đây là cách tốt nhất để chữa lành tổn thương và phục hồi chức năng vận động.

Tham khảo thêm: Viêm xương chũm: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị