Đứt Dây Chằng Chéo Trước Rách Sụn Chêm Phải Làm Sao?

Đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm là một chấn thương đầu gối nghiêm trọng, cần phẫu thuật điều trị. Tình trạng này chủ yếu xảy ra do tiếp đất từ một bước nhảy, giảm tốc đột ngột, chấn thương trong khi cắt, té ngã hoặc đột ngột chuyển hướng khi chạy nhanh. Khi bị thương, bệnh nhân đau đớn đột ngột, gần như không thể co hoặc duỗi đầu gối.

Đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm là gì?

Đầu gối được cấu tạo bởi các xương (xương chày, xương đùi, xương bánh chè), các dây chằng (dây chằng chéo trước – sau, dây chằng bên và trung gian), sụn chêm, gân. Trong đó ACL (dây chằng chéo trước) cùng với PCL (dây chằng chéo sau) bắt chéo tạo thành hình chữ X. Chúng giúp ổn định khớp, tăng khả năng chịu lực và kiểm soát các hoạt động của đầu gối.

Sụn chêm đầu gối là mảnh sụn sợi hình nệm. Chúng làm lớp đệm, có nhiệm vụ truyền trọng lượng từ xương này sang xương khác, giảm xóc giữa xương chày và xương đùi. Đồng thời ổn định đầu gối. Mặc dù chắc chắn và có vai trò quan trọng nhưng cả ACL và sụn chêm đều dễ bị thương khi có lực tác động.

Đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm là tình trạng ACL và sụn chêm bị tổn thương đồng thời, thường do lực tác động mạnh hoặc đột ngột chuyển hướng. Thực tế cho thấy rách sụn chêm là một chấn thương rất phổ biến và xảy ra ở hầu hết bệnh nhân bị đứt dây chằng chéo trước.

Tổn thương ACL và sụn chêm phổ biến nhất ở vận động viên, nhất là những người thường xuyên chơi môn thể thao tiếp xúc. Tuy nhiên tình trạng này có thể xảy ra ở bất kỳ độ tuổi nào. Khi bị thương, bệnh nhân có cảm giác đau đớn đột ngột và gần như không thể co duỗi đầu gối hoàn toàn.

Nguyên nhân gây đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm

Hầu hết số ca đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm là chấn thương không do tiếp xúc. Tình trạng này chủ yếu xảy ra khi:

• Tiếp đất từ một bước nhảy
• Giảm tốc đột ngột, chuyển hướng hoặc cắt
• Xoay hoặc vặn đầu gối một cách mạnh mẽ
• Chấn thương cũng có thể xảy ra do có lực tác động mạnh và trực tiếp vào mặt trước đầu gối (chẳng hạn như té ngã, va đập…)

Người lớn tuổi có nhiều khả năng bị thoái hóa sụn chêm và dây chằng đầu gối. Chính vì thế mà họ có nguy cơ cao bị đứt dây chằng chéo trước và rách sụn chêm hơn. Đột ngột khuỵu gối hoặc một động tác xoay người cồng kềnh khi đứng dậy khỏi ghế đủ để gây ra vết rách sụn chêm thoái hóa.

Cơ chế cụ thể của rách sụn chêm trong đứt ACL được chia thành hai loại, bao gồm:

• Lực lớn bất thường tác động lên sụn chêm bình thường. Điều này dẫn đến vết rách xuyên tâm hoặc vết rách dọc.
• Lực bình thường tác động lên sụn chêm thoái hóa tạo thành vết rách ngang, chủ yếu ở nửa sau của sụn chêm.

Trong đứt dây chẳng chéo trước và chấn thương đầu gối khác, rách sụn chêm giữa phổ biến hơn rách sụn chêm bên. Nguyên nhân là do sụn chêm ở giữa ít di động hơn và chịu nhiều lực tác động hơn trong quá trình chịu trọng lượng.

Hơn một nửa trường hợp rách sụn chêm liên quan đến sừng sau của sụn chêm giữa. Trong khi đó vết rách sụn chêm trước chiếm 2% trong những vết rách giữa và chiếm 16% trong những vết rách sụn chêm bên.

Tổn thương dây chằng chéo trước và sụn chêm thường liên quan đến những hoạt động thể thao ở người trẻ tuổi.

Đối tượng nguy cơ

Đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm có thể xảy ra ở bất kỳ độ tuổi nào. Tuy nhiên chấn thương này phổ biến hơn ở những nhóm đối tượng sau:

• Vận động viên, đặc biệt là vận động viên chơi các môn thể thao tiếp xúc
• Người lớn tuổi bị thoái hóa khớp gối
• Nữ giới
• Thừa cân béo phì.

Triệu chứng đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm

Nếu bị đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm, những triệu chứng và dấu hiệu dưới đây có thể đột ngột phát triển.

• Có tiếng kêu bất thường ở đầu gối khi bị thương
• Đau đầu gối. Đau nghiêm trọng hơn khi xoay đầu gối hoặc vặn
• Cứng khớp gối, có cảm giác như đầu gối bị khóa lại tại chỗ khi cố gắng co duỗi hoặc di chuyển
• Sưng tấy
• Không có khả năng di chuyển đầu gối trong toàn bộ phạm vi của nó (khó gập hoặc/ và duỗi thẳng đầu gối hoàn toàn)
• Đầu gối không ổn định, có cảm giác lỏng lẻo và yếu ớt
• Giảm khả năng chịu trọng lượng của cơ thể ở đầu gối bị thương.

Đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm có nguy hiểm không?

Đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm khiến bệnh nhân không thể cử động đầu gối, khớp lỏng lẻo hoặc/ và đau đầu gối dai dẳng. Ngoài ra không được điều trị tốt còn gây ra một số biến chứng khác, bao gồm:

• Viêm xương khớp ở đầu gối bị thương
• Yếu chi
• Lỏng khớp
• Viêm khớp ngay cả khi đã phẫu thuật sửa chữa
• Giảm hoặc mất khả năng vận động

Nếu điều trị sớm và đúng cách, tổn thương dây chằng chéo trước và sụn chêm có thể được khắc phục và giảm biến chứng.

Chẩn đoán đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm

Để đánh giá tổn thương ở dây chằng chéo trước và sụn chêm, người bệnh được kiểm tra thể chất và triệu chứng (lâm sàng) kết hợp kiểm tra hình ảnh (cận lâm sàng).

1. Chẩn đoán lâm sàng

Trong lần đầu thăm khám, người bệnh được kiểm tra tiền sử bệnh, chấn thương gần nhất và các triệu chứng. Bác sĩ có thể tiến hành sờ, nắn hoặc ấn nhẹ kết hợp quan sát những bất thường ở đầu gối. Điều này giúp kiểm tra dây chằng bị đứt, độ mềm dọc theo đường khớp ở sụn chêm. Từ đó chẩn đoán sơ nét về đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm.

Ngoài ra để xác định tổn thương dây chằng chéo trước và sụn chêm, hai thử nghiệm gồm Lachman và McMurray sẽ được áp dụng.

• Thử nghiệm Lachman: Lachman là thử nghiệm được dùng trong chẩn đoán rách/ đứt dây chằng chéo trước. Thử nghiệm này có độ nhạy cảm cao, có khả năng xác định ACL còn nguyên hay không. Khi thực hiện thử nghiệm, bệnh nhân được hướng dẫn nằm hoặc ngồi với đầu gối thẳng. Bác sĩ đặt một tay lên đùi và một tay vào xương chày, sau đó kéo xương chày về phía trước.
• Thử nghiệm McMurray: Đây là một trong những xét nghiệm chính ở bệnh nhân có vết rách sụn chêm. Khi thực hiện thử nghiệm McMurray, bác sĩ uốn cong đầu gối bệnh, sau đó duỗi thẳng và xoay đầu gối. Điều này làm tăng áp lực cho sụn chêm bị rách. Nếu bị rách sụn chêm, thử nghiệm McMurray có thể khiến bệnh nhân đau đớn, có cảm giác lạch cạch trong khớp gối hoặc nhấp chân.

2. Chẩn đoán cận lâm sàng

Một số xét nghiệm hình ảnh sẽ được chỉ định để xác định chẩn đoán, tránh nhầm lẫn với những chấn thương đầu gối khác. Đồng thời đánh giá mức độ nghiêm trọng của đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm.

• Chụp X-quang: Chụp X-quang cung cấp hình ảnh về xương, giúp xác định gãy xương nếu có. Vì thế xét nghiệm này thường được thực hiện để chẩn đoán phân biệt hoặc tìm kiếm những nguyên nhân khác gây đau đầu gối ở người lớn tuổi, chẳng hạn như viêm xương khớp. Ở bệnh nhân bị rách ACL, chụp X-quang cũng được chỉ định để đánh giá đa chấn thương.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): MRI tạo ra hình ảnh chi tiết về cấu trúc của đầu gối. Điều này giúp đánh giá mô mềm (dây chằng, gân, sụn, sụn chêm), từ đó xác định những cấu trúc bị hỏng. Ngoài ra MRI đứt dây chằng chéo trước còn giúp xác định vị trí bị thương và mức độ nghiêm trọng.
• Nội soi khớp: Nội soi khớp được chỉ định nếu có tổn thương tiền ẩn hoặc không rõ bất thường khi thực hiện các xét nghiệm khác. Khi kiểm tra, bác sĩ sử dụng thiết bị nội soi (có camera và đèn) để đánh giá bên trong đầu gối thông qua một vết rạch nhỏ. Trong một số trường hợp, thiết bị phẫu thuật được đưa vào vết rạch ở đầu gối để sửa chữa vết rách trong khi nội soi khớp

Điều trị đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm

Phương pháp điều trị đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm phụ thuộc vào các yếu tố, bao gồm: Mức độ hoạt động, triệu chứng, tuổi tác, mức độ nghiêm trọng cũng như vị trí và kích thước của vết rách.

Rách một phần dây chằng chéo trước và 1/3 bên ngoài của sụn chêm có nguồn cung cấp máu dồi dào có thể được điều trị phẫu thuật hoặc không phẫu thuật. Trong trường hợp đứt toàn phần dây chằng chéo trước, rách 2/3 bên trong sụn chêm thiếu nguồn cung cấp máu, người bệnh cần được phẫu thuật sửa chữa. Bởi vết rách không tự lành và không có đáp ứng với điều trị bảo tồn.

1. Điều trị không phẫu thuật

Điều trị không phẫu thuật được áp dụng cho những trường hợp sau:

• Không thể hoặc không cần phẫu thuật ngay
• Vết rách nhỏ, có nguồn cung cấp máu tốt
• Bệnh nhân không bị khóa đầu gối và triệu chứng không kéo dài
• Không phải là vận động viên và không làm những công việc cần vận động nhiều.

Những phương pháp bảo tồn thường được áp dụng:

• Phương pháp RICE

RICE là phương pháp sơ cứu chấn thương bao gồm các bước nghỉ ngơi, chườm đá, nén và nâng cao. Phương pháp này có khả năng giảm nhẹ các triệu chứng. Phương pháp RICE thường mang đến hiệu quả cao đối với những chấn thương liên quan đến thể thao.

• • Nghỉ ngơi (Rest) 

Người bệnh tạm dừng các hoạt động khi bị chấn thương, đặc biệt là những hoạt động có thể gây đau và khiến tổn thương thêm nghiêm trọng. Tốt nhất nên nghỉ ngơi và giảm áp lực lên đầu gối bị thương, tránh đè nặng lên chân bằng cách hạn chế đi lại hoặc dùng nạng.

• • Chườm đá (Ice)

Vào thời điểm chấn thương, dùng một túi đá lạnh đặt lên đầu gối khoảng 20 phút, mỗi 2 – 4 giờ, liên tục trong 48 – 72 giờ. Biện pháp này có tác dụng co mạch, hạn chế máu dồn vào ổ khớp. Từ đó giảm sưng và đau. Lưu ý không chườm đá trực tiếp lên da để tránh gây bỏng lạnh.

• • Nén (Compression)

Để tránh mất máu và sưng thêm, hãy dùng băng ép đàn hồi hoặc băng thun/ gạc quấn quanh đầu gối bị thương. Điều này cũng giúp cố định khớp gối lỏng lẻo, giảm đau và ngăn tổn thương thêm.

• • Nâng cao (Elevation)

Nằm thẳng khi nghỉ ngơi và nâng chân bị thương cao hơn tim. Biện pháp này giúp giảm sưng hiệu quả.

• Sử dụng thuốc

Nếu đau nhiều hoặc có nguy cơ viêm khớp, bác sĩ có thể kê một số loại thuốc giúp khắc phục triệu chứng.

• • Thuốc kháng viêm không steroid (NSAID): Ibuprofen, Naproxen, Aspirin hoặc những loại thuốc kháng viêm không steroid khác có thể được dùng để cải thiện triệu chứng. Thuốc có tác dụng trị sưng, đau và kháng viêm hiệu quả.
  • Tiêm steroid: Nếu đau và sưng nhiều, không đáp ứng với NSAID, bệnh nhân có thể được tiêm corticosteroid. Đây là một loại thuốc chống viêm mạnh.
• Tiêm huyết tương giàu tiểu cầu (PRP)

Tiêm huyết tương giàu tiểu cầu được dùng trong điều trị chấn thương rách sụn chêm. PRP là huyết tương chứa nhiều tiểu cầu và có nồng độ của những yếu tố tăng trưởng lớn hơn bình thường. Vì thế việc sử dụng có thể chữa lành vết rách của sụn chêm.

• Vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu trong điều trị không phẫu thuật được áp dụng sau giai đoạn cấp tính. Đối với bệnh nhân bị đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm, vật lý trị liệu có thể giúp tăng cường sức mạnh cho các cơ và dây chằng, phục hồi đầu gối. Đồng thời tăng tuần hoàn máu thúc đẩy chữa lành vết rách sụn chêm.

Ngoài ra phương pháp điều trị này còn có tác dụng tăng cường cơ bắp, ổn định đầu gối và giảm sự lỏng lẻo. Từ đó hỗ trợ bệnh nhân trở về với hoạt động bình thường.

2. Điều trị phẫu thuật

Hầu hết bệnh nhân bị đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm được chỉ định điều trị phẫu thuật nội soi khớp. Việc thực hiện thường bao gồm những mục đích sau:

• Tái tạo lại dây chằng chéo trước
• Sửa chữa sụn chêm bị rách
• Kiểm soát triệu chứng
• Ngăn biến chứng viêm xương khớp
• Hỗ trợ phục hồi chức năng hoàn toàn sau chấn thương.

Khi phẫu thuật nội soi sửa chữa sụn chêm và ACL, bác sĩ chèn một camera thu nhỏ và thiết bị phẫu thuật qua 3 – 4 vết rạch nhỏ ở đầu gối. Tiếp đến quan sát và tiến hành sửa chửa.

Tùy thuộc vào tình trạng mà ACL bị rách có thể được thay thế từ các mảnh ghép được hiến tặng (từ tử thi) hoặc tự thân (như gân xương bánh chè, gân kheo, gân cơ tứ đầu). Khi thực hiện, bác sĩ cắt bỏ một phần gốc của dây chằng chéo trước, khoan các đường hầm ở xương đùi và xương chày. Sau đó cố định mảnh ghép gần vị trí của ACL bị thương và sửa chữa sụn chêm.

Đối với vết rách sụn chêm bị hư hỏng, bác sĩ có thể cắt một phần sụn chêm hoặc khâu vết rách.

• Cắt một phần sụn chêm: Mô sụn chêm hư hỏng được cắt bỏ. Điều này cho phép bệnh nhân chuyển động hoàn toàn và chịu lực sau khi phẫu thuật.
• Sửa chữa sụn chêm: Vết rách sụn chêm được khâu lại, thường có thời gian lành lại lâu hơn so với cắt một phần sụn chêm.

Phẫu thuật mang đến hiệu quả điều trị cao. Tuy nhiên một số biến chứng sau mổ tái tạo dây chằng chéo trước và sụn chêm có thể xảy ra sau điều trị, bao gồm:

• Hình thành cục máu đông
• Nhiễm trùng
• Đau đầu gối
• Cứng khớp
• Tê bì
• Tổn thương mảng tăng trưởng…

Phục hồi chức năng sau phẫu thuật

Sau khi hoàn tất phẫu thuật điều trị đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm, bệnh nhân được hướng dẫn nghỉ ngơi, mang nẹp, đi bằng nạng và dùng thuốc giảm đau/ thuốc kháng viêm khi cần thiết.

Vài ngày sau phẫu thuật, bệnh nhân được vật lý trị liệu với các bài tập thích hợp. Điều này thường nhằm vào mục đích phục hồi chức năng, tăng hiệu quả, giảm biến chứng của phẫu thuật tái tạo ACL và sụn.

Các bài tập giúp người bệnh lấy lại chức năng và phạm vi của đầu gối, tăng tính linh hoạt, kiểm soát triệu chứng sưng và đau. Ngoài ra vật lý trị liệu còn có tác dụng tăng cường cơ hỗ trợ và dây chằng vừa tái tạo, tăng khả năng giữ thăng bằng. Từ đó khôi phục khả năng vận động bình thường.

Đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm bao lâu lành?

Đối với tổn thương dây chằng chéo trước và sụn chêm, bệnh nhân mất từ 4 – 12 tuần để các mô lành lại, 6 – 12 tháng cho quá trình tập vật lý trị liệu và 9 – 12 tháng để phục hồi hoàn toàn. Người bệnh không trở lại hoạt động thể thao khi bác sĩ chưa cho phép.

Phòng ngừa đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm

Đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm thường là hậu quả của những chuyển động đột ngột và một vụ tai nạn. Để giảm nguy cơ tổn thương, một số biện pháp sau có thể được áp dụng:

• Thận trọng trong thể thao và sinh hoạt để ngăn té ngã, tai nạn làm hư hỏng các cấu trúc của đầu gối.
• Không đột ngột giảm tốc hoặc thực hiện những chuyển động như cắt, chuyển hướng, xoay người.
• Không vặn và xoay đầu gối đột ngột hoặc quá mức.
• Trước khi chơi thể thao hoặc vận động, nên khởi động bằng những hoạt động nhẹ.
• Thường xuyên luyện tập để giữ cho các cơ được rắn chắc, tăng độ dẻo dai cho dây chằng, ổn định cấu trúc và tăng tính linh hoạt cho khớp gối. Từ đó giảm nguy cơ chấn thương gây rách dây chằng chéo trước và sụn chêm.
• Nghỉ ngơi và thả lỏng cơ thể vào giữa các buổi tập. Không luyện tập gắng sức để tránh làm cơ bắp mệt mỏi, tăng nguy cơ chấn thương.
• Mang giày vừa vặn và có khả năng hỗ trợ khi chơi thể thao.
• Không đột ngột tăng cường độ luyện tập. Nên bắt đầu với những bài tập nhẹ nhàng và tăng cường độ theo thời gian.
• Luyện tập khả năng tiếp đất. Không nghiêng người sang một bên hoặc dồn trọng lượng vào một chân khi tiếp đất từ một bước nhảy.

Đứt dây chằng chéo trước rách sụn chêm là chấn thương nghiêm trọng và phổ biến. Chấn thương này chủ yếu xảy ra do tiếp đất từ một bước nhảy và những chuyển động đột ngột. Hầu hết bệnh nhân được chỉ định phẫu thuật nội soi khớp sửa chữa ACL và sụn chêm. Để tăng hiệu quả điều trị và khả năng phục hồi, người bệnh cần vật lý trị liệu và chăm sóc vết thương theo hướng dẫn của bác sĩ.

Tham khảo thêm:

• Bài Tập Phục Hồi Đứt Dây Chằng Chéo Trước (Sau Phẫu Thuật)
• Đứt Dây Chằng Cổ Chân: Dấu Hiệu, Cách Xử Lý, Điều Trị