Cổ chân là gì? Có mấy xương? Các thông tin cần biết

Cổ chân là nơi xương mắc dài của xương ống chân, xương chày gặp nhau và kết với xương móng của bàn chân. Cấu tạo của cổ chân bao gồm nhiều xương, khớp, cơ và dây chằng giúp chân có sức mạnh, tính linh hoạt và tăng phạm vi chuyển động của chân.

Cổ chân là gì? Có mấy xương?

Cổ chân là một khớp lớn, được tạo thành từ ba xương, bao gồm:

• Xương ống chân (xương chày)
• Xương mác
• Xương bàn chân

Khối xương lồi ra ở cổ chân, còn được gọi là mắt cá chân bao gồm nhiều xương khác nhau và có tên gọi riêng. Cụ thể bao gồm:

• Xương mắt cá trong (The medial malleolus) nằm ở bên trong mắt cá chân và là một phần của xương chày
• Xương mắt cá ngoài (The posterior malleolus), có thể cảm thấy ở mặt sau của mắt cá chân và cũng là một phần của xương chày
• Xương mắt cá bên cạnh (The lateral malleolus) có thể sờ thấy ở bên ngoài mắt các chân và là phần cuối của xương mác

Các khớp ở cổ chân cho phép chân chuyển động lên xuống, trong khi các khớp dưới xương nằm bên dưới khớp mắt cá chân và cho phép bàn chân chuyển động từ bên này sang bên kia. Ngoài ra, các dây chằng bao quanh cổ chân có nhiệm vụ liên kết các xương lại với nhau và kết nối với bàn chân để duy trì tính linh hoạt.

Chức năng của cổ chân

Cổ chân được cấu tạo gồm nhiều xương, dây chằng, gân và cơ, hoạt động như một cấu trúc cứng để chịu trọng lượng và hỗ trợ tính linh hoạt của chi dưới. Cụ thể, mắt cá chân và cổ chân có nhiều chức năng quan trọng, bao gồm:

• Hỗ trợ trọng lượng cơ thể
• Cung cấp khả năng cân bằng
• Hấp thụ sốc
• Truyền lực từ mặt đất đến chân

Giải phẫu cấu tạo cổ chân

Cổ chân là cấu trúc thuộc vùng cổ chân, bàn chân được tạo thành từ nhiều xương, dây chằng, mạch máu và dây thần kinh.

1. Xương

Cổ chân được tạo thành từ 3 xương chính, bao gồm:

• Xương chày: Là xương lớn và khỏe hơn của hai xương cẳng chân. Xương chày tạo thành phần bên trong của mắt cá chân.
• Xương mác: Là xương nhỏ hơn của cẳng chân, tạo thành phần bên ngoài của mắt cá chân.
• Xương bàn chân: Là một xương nhỏ nằm giữa xương chày và xương mát.

Các xương này kết hợp với nhau để con người có thể đi bộ, chạy, nhảy và thực hiện các hoạt động khác. Các khớp này cũng cho pháp các cử động và góp phần ổn định các chi dưới. Các đầu xương được bao bọc bởi các lớp sụn khớp. Không gian bên trong khớp được lót bởi một lớp màng mỏng được gọi là hoạt dịch. Lớp đệm này sẽ tiết ra các chất lỏng bôi trơn, được gọi là chất lỏng hoạt dịch.

Bên cạnh xương, có nhiều cơ và dây chằng ở cổ chân để giúp chân có sức mạnh, tính linh hoạt và hỗ trợ phạm vi chuyển động.

2. Cơ

Bên cạnh các dây chằng, cung có nhiều cơ tạo thành cổ chân, bao gồm:

• Cơ xương mác là các cơ ở mép ngoài của cổ chân và bàn chân. Các cơ này cho phép mắt cá chân cong xuống và hướng ra bên ngoài.
• Cơ bắp chân được kết nối với các cơ bắp khác qua gân Achilles. Việc siết chặt và thư giãn các cơ bắp chân giúp mắt cá chân có thể uốn cong xuống và hướng lên trên.
• Cơ chày trước, giúp mắt cá và bàn chân quay lên trên.
• Cơ chày sau, hỗ trợ vòm bàn chân và giúp bàn chân quay vào trong.
• Cơ cổ chân có cấu trúc phức tạp do đó rất dễ bị chấn thương khi mắt cá chân di chuyển ra ngoài phạm vi chuyển động bình thường.

Cổ chân có cấu tạo phức tạp, cho phép các chuyển động lên – xuống của bàn chân, ổn định các chi dưới và tăng tính linh hoạt ở chân. Nắm rõ giải phẫu và cấu tạo có thể giúp người bệnh tránh các rủi ro liên quan và có biện pháp chăm sóc sức khỏe phù hợp.

3. Dây chằng

Dây chằng là một mô mềm được tạo thành phần lớn từ collagen.  Dây chằng có nhiệm vụ kết nối các xương ở cổ chân lại với nhau. Các dây chằng có tính lưu mạch thấp, có nghĩa là dây chằng không nhận được nhiều lưu lượng máu. Sự thiếu lưu lượng máu này làm cho dây chằng có thời gian phục hồi sau tổn thương châm hơn so với các loại mô mềm khác.

Có một số dây chằng chính ở cổ chân, bao gồm:

• Ba dây chằng ở bên ngoài cổ chân tạo nên phức hợp dây chằng bên, bao gồm: Dây chằng sên mác trước (anterior talofibular ligament – ATFL) kết nối mặt trước của xương móng với xương mác (một xương dài ở cẳng chân), dây chằng gót mác (calcaneofibular ligament – CFL) kết nối xương gót với xương mác, dây chằng sên mác sau (posterior talofibular ligament – PTFL) kết nối phía sau của xương móng với xương mác.
• Dây chằng delta: Đây là một dây chằng dày hỗ trợ toàn bộ phần bên trong của mắt cá chân.
• Dây chằng sên mác trước (anterior inferior tibiofibular ligament – AITFL) nối xương chày với xương mác.
• Hai dây chằng sợi sau đan chéo mặt sau của xương chày và xương mác bao gồm dây chằng mác sau (posterior inferior tibiofibular ligament – PITFL) và dây chằng ngang (transverse ligament).
• Dây chằng chéo, nằm giữa xương chày và xương mác. Dây chằng này chạy dọc theo chiều dài của xương chày và xương mác, từ mắt cá chân đến đầu gối.

Các dây chằng bao quanh cổ chân, kết nối các xương với nhau để tạo thành một phần của bảo hoạt dịch. Bao hoạt dịch là một túi chứa đầy chất lỏng bao quanh và bôi trơn các khớp, bao gồm cổ chân.

Các vấn đề ảnh hưởng đến cổ chân

Có nhiều vấn đề khác nhau có thể ảnh hưởng đến cổ chân, chẳng hạn như chấn thương, viêm khớp, hao mòn tự nhiên và các bệnh lý liên quan. Cụ thể, các vấn đề phổ biến có thể bao gồm:

• Bong gân: Bong gân là một vấn đề phổ biến có thể dẫn đến đau mắt cá chân, xảy ra khi dây chằng bị căng hoặc rách. Tình trạng này thường xảy ra khi mắt cá chân bị lăn mạnh ra khỏi vị trí bình thường.
• Viêm bao hoạt dịch: Bao hoạt dịch là các túi chứa đầy các chất lỏng với nhiệm vụ đệm cho các xương khi xương di chuyển. Viêm bao hoạt dịch xảy ra khi các túi này bị kích thích và viêm.
• Gãy xương: Gãy xương thường xảy ra do tai nạn, chấn thương hoặc khi có một lực tác động mạnh đến cổ chân. Gãy xương có thể có nhiều mức độ khác nhau, dẫn đến sưng và đau đớn dữ dội ở cổ chân.
• Viêm gân: Gân có thể bị viêm, kích ứng và tổn thương. Gân kết nối các cơ với xương, do đó khi gân bị rách có thể dẫn đến đau đớn và sưng ở cổ chân. Gân bị rách có thể cần phẫu thuật để điều trị.
• Viêm khớp: Đau và cứng khớp ở cổ chân có thể liên quan đến viêm khớp hoặc thoái hóa khớp ở cổ chân. Nguyên nhân phổ biến nhất có thể gây viêm khớp là lão hóa tự nhiên, tuy nhiên chấn thương, hoạt động quá mức cũng có thể dẫn đến viêm khớp. Các loại viêm khớp phổ biến có thể bao gồm viêm khớp dạng thấp và viêm xương khớp.
• Bàn chân bẹt: Bàn chân bẹt là tình trạng vòm bàn chân thấp hoặc không có vòm, điều này có thể gây đau đớn và sưng ở cổ chân hoặc bàn chân.
• Bệnh gout: Gout là một dạng viêm khớp, xảy ra khi các tinh thể lắng đọng ở các khớp, dẫn đến sưng tấy và đau đớn nghiêm trọng. Mặc dù không phổ biến tuy nhiên bệnh gout có thể gây ảnh hưởng đến mắt cá chân.
• Viêm khớp vẩy nến: Đây là dạng viêm khớp dẫn đến sưng và đau liên quan đến bệnh vẩy nến. Tình trạng này có thể ảnh hưởng đến nhiều khớp trên cơ thể, bao gồm cổ chân.
• Nhiễm trùng: Một số bệnh lý nhiễm trùng, bao gồm viêm mô tế bào có thể dẫn đến sưng và đau khớp cổ chân. Nhiễm trùng xương được gọi là viêm tủy xương và thường liên quan đến nhiễm trùng tụ cầu.

Xử lý chấn thương mắt cá chân

Hầu hết các cơn đau mắt cá chân sẽ thuyên giảm khi được nghỉ ngơi, chườm đá và sử dụng thuốc giảm đau không kê đơn. Nếu cơn đau trở nên nghiêm trọng hoặc kéo dài trong vài ngày, người bệnh nên đến bệnh viện để được hướng dẫn cụ thể.

Các phương pháp điều trị đau mắt cá chân phổ biến bao gồm:

• Dành thời gian nghỉ ngơi: Nếu nghi ngờ các chấn thương như bong gân, người bệnh nên dành thời gian để nghỉ ngơi để cổ chân có thời gian hồi phục. Sử dụng nạng hoặc hạn chế di chuyển để tránh gây áp lực lên chân.
• Chườm đá: Chườm đá lên khu vực bị tổn thương trong vòng 15 – 20 phút mỗi lần có thể giảm sưng và ngăn ngừa các cơn đau liên quan.
• Nâng cao chân: Nghỉ ngơi với cổ chân nâng cao hơn tim có thể giảm sưng. Ngoài ra, người bệnh có thể cố gắng nâng cao cổ chân khi đi ngủ vào ban đêm.
• Sử dụng thuốc giảm đau không kê đơn: Các loại thuốc chống viêm không steroid (NSAID) có thể giảm đau và giảm sưng. Trao đổi với bác sĩ chuyên môn trước khi sử dụng thuốc điều trị.
• Đi giày hỗ trợ: Sử dụng giày hỗ trợ tốt cho bàn chân và mắt cá chân để hạn chế các tổn thương liên quan. Tránh sử dụng dép xỏ ngón, giày sandal hoặc giày quá rộng. Đặc biệt cần sử dụng giày phù hợp khi chơi thể thao, chẳng hạn như khi chơi bóng rổ, bóng chuyền.

Các chấn thương mắt cá chân thường có thể được điều trị bằng các phương pháp tại nhà. Tuy nhiên các chấn thương nghiêm trọng hơn cần được điều trị y tế hoặc phẫu thuật để tránh các tổn thương không mong muốn.

Các phương pháp điều trị y tế có thể bao gồm:

• Nẹp: Nẹp cổ chân có thể hỗ trợ giảm đau và ổn định chân.
• Chọc hút dịch khớp: Trong quá trình này, bác sĩ có thể đưa một cây kim vào khớp và loại bỏ các chất lỏng dư thừa. Hút dịch khớp có thể hỗ trợ giảm đau và sưng cổ chân.
• Sử dụng miếng lót chỉnh hình: Miếng lót chỉnh hình có thể hỗ trợ điều chỉnh vị trí chân, hỗ trợ sự ổn định và đảm bảo tính linh hoạt ở chân.
• Vật lý trị liệu: Một chương trình vật lý trị liệu phù hợp có thể cải thiện tính linh hoạt và tăng cường hỗ trợ chân. Chuyên gia vật lý trị liệu có thể lên kế hoạch điều trị phù hợp cho từng đối tượng, do đó người bệnh nên trao đổi với nhà vật lý trị liệu để được hướng dẫn cụ thể.
• Tiêm steroid: Bác sĩ có thể sử dụng kim tiêm để tiêm thuốc chống viêm vào khớp để giảm viêm và giảm đau.
• Phẫu thuật: Phẫu thuật có thể được chỉ định để sửa chữa các dây chằng hoặc gân bị rách. Trong các trường hợp nghiêm trọng, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật thay khớp mắt cá chân.

Phòng ngừa chấn thương cổ chân

Không có biện pháp phòng ngừa tất cả các nguyên nhân và yếu tố rủi ro có thể dẫn đến chấn thương mắt cá chân. Tuy nhiên, người bệnh có thể giữ xương, dây chằng và gân cổ chân khỏe mạnh bằng một số phương pháp như sau:

• Duy trì cân nặng hợp lý: Mang thêm trọng lượng có thể gây áp lực lên các khớp, bao gồm mắt cá chân, dẫn đến đau đớn và dễ bị tổn thương.
• Tăng cường các cơ: Tăng cường sức khỏe các cơ có thể hỗ trợ cổ chân và giảm nguy cơ chấn thương liên quan.
• Hạn chế vận động nếu đau đớn: Nếu một chuyển động cụ thể dẫn đến đau hoặc khó chịu ở chân, người bệnh nên dành thời gian để nghỉ ngơi. Nếu cơn đau trở nên nghiêm trọng, người bệnh nên đến bệnh viện để để chẩn đoán và điều trị phù hợp.
• Khởi động trước khi tập luyện: Duỗi người và thực hiện giãn cơ trước khi luyện tập để tránh các tổn thương liên quan. Ngoài ra, thả lỏng đúng cách sau khi luyện tập thể dục để hỗ trợ thư giãn các cơ.

Cổ chân là một cấu trúc phức tạp và dễ bị chấn thương. Do đó, tìm hiểu cấu trúc cổ chân để có kế hoạch chăm sóc và phòng ngừa phù hợp.

Tham khảo thêm: Bàn chân: Cấu tạo, chức năng và cách thức hoạt động