Chân Đi Chữ Bát Là Sao? Nguyên Nhân, Cách Khắc Phục

Chân đi chữ bát là dáng đi khi hai gót chân hướng vào nhau, đầu bàn chân hướng ra ngoài tương tự như chữ bát (八). Trong dáng đi này, hai đầu gối có thể chạm vào nhau dẫn đến đau đầu gối và tăng nguy cơ thoái hóa khớp gối. Do đó,  người bệnh cần có kế hoạch cải thiện cũng như điều chỉnh dáng đi để ngăn ngừa các tổn thương liên quan.

Thế nào là chân đi chữ bát?

Chân đi chữ bát là một loại biến dạng đầu gối, khiến đầu gối bị lệch và quay vào trong. Tuy nhiên xương cẳng chân và những phần xa của đầu gối sẽ xoay ra ngoài, dẫn đến sức mạnh ở bàn chân, khiến dáng đi thiếu lực, luôn vội vàng và lắc lư sang hai bên theo mỗi nhịp chân.

Chân chữ bát phổ biến ở trẻ nhỏ, có thể gây ảnh hưởng đến 75% trẻ từ 3 – 5 tuổi. Tuy nhiên theo các thống kê, có đến 99% các trường hợp chân chữ bát sẽ được cải thiện khi trẻ lớn lên, thường vào khoảng 7 – 8 tuổi.

Tuy nhiên, dáng đi chữ bát cũng gây ảnh hưởng đến người trưởng thành. Ở người lớn, tình trạng này có thể liên quan đến một số vấn đề như:

• Chấn thương hoặc nhiễm trùng ở đầu gối
• Chấn thương ở chân
• Thiếu vitamin D và canxi nghiêm trọng
• Béo phì
• Viêm khớp ở đầu gối
• Viêm xương khớp hoặc viêm khớp dạng thấp
• U xương
• Gãy xương không được điều trị

Chân đi chữ bát là tình trạng không thể phòng ngừa, tuy nhiên các tác động và rủi ro của bệnh có thể được giảm thiểu. Người bệnh có thể tập vật lý trị liệu, thường xuyên tập thể dục, duy trì vận động để cải thiện tư thế.

Dấu hiệu nhận biết chân đi chữ bát

Dáng đi chữ bát rất dễ nhìn thấy bằng mắt thường, bao gồm hai đầu gối chụm vào nhau, gót chân hướng vào và đầu bàn chân hướng ra. Điều này có thể khiến dáng đi trở nên khập khiễng, lắc lư, mất thăng bằng do thiếu thực ở bàn chân.

Ngoài ra, đôi khi người bệnh cũng có thể gặp một số triệu chứng như:

• Đau đầu gối và đau hông
• Đau chân hoặc mắt cá chân
• Bàn chân không thể chạm vào nhau khi đứng
• Đi khập khiễng
• Giảm phạm vi chuyển động ở hông
• Khó khăn khi đi hoặc chạy bộ
• Đầu gối không ổn định
• Viêm khớp gối tiến triển ở người lớn
• Ảnh hưởng đến tính thẩm mỹ

Nếu không được điều trị, tình trạng chân đi chữ bát có thể dẫn đến đau đầu gối, biến dạng xương, không ổn định đầu gối và dẫn đến thoái hóa khớp gối. Ở những bệnh nhân lớn tuổi hoặc bị chân đi chữ bát trong nhiều năm, đầu gối thường bị quá tải, dây chằng chéo đầu gối dễ bị tổn thương, dẫn đến đau đớn, mất ổn định và viêm khớp.

Mặc dù trong hầu hết các trường hợp, chân đi chữ bát không nghiêm trọng, tuy nhiên người bệnh nên có kế hoạch xử lý phù hợp để ngăn ngừa các triệu chứng liên quan.

Nguyên nhân gây chân đi chữ bát

Chân đi chữ bát thường là một tình trạng bẩm sinh, xảy ra trong quá trình tăng trưởng của trẻ trong bụng mẹ. Tình trạng này thường xảy ra một cách ngẫu nhiên và không có yếu tố tác động cụ thể, tuy nhiên dường như chân đi chữ bát có liên quan đến các yếu tố di truyền.

Ngoài ra, các nguyên nhân khác dẫn đến dáng đi chữ bát bao gồm:

1. Các loại chân đi chữ bát

Có hai dạng chân đi chữ bát phổ biến, bao gồm biến dạng ở một chân và biến dạng ở cả hai chân. Các loại biến dạng này có nguyên nhân và cách điều trị khác nhau.

Biến dạng ở một chân, nguyên nhân thường bao gồm:

• Tổn thương đầu gối hoặc xương chân
• Viêm tủy xương 
• Khối u ở đầu gối

Biến dạng ở cả hai chân, nguyên nhân bao gồm:

• Hình dạng sinh lý học: Đây là một dạng chân đi chữ bát bẩm sinh và thường được cải thiện khi trẻ được 3 tuổi. Khi trẻ được 6 – 7 tuổi, hình dạng chân sẽ được khôi phục như bình thường.
• Bệnh lý: Nếu khớp gối của trẻ không được điều chỉnh hoặc khi các triệu chứng trở nên nghiêm trọng hơn khi trẻ được 7 tuổi, tình trạng chân chữ bát được gọi là bệnh lý. Nguyên nhân có thể bao gồm chấn thương, béo phì, còi xương, thoái hóa khớp, viêm khớp, bàn chân bẹt, chân chữ X,…

2. Chấn thương

Chấn thương đầu gối hoặc các chấn thương trong quá khứ có thể dẫn đến dáng đi chữ bát hoặc các kiểu đi bộ bất thường khác. Ngoài ra, nếu chấn thương không được điều trị hoặc điều trị không đúng cách trong thời gian dài, các triệu chứng sẽ trở nên nghiêm trọng hơn và dẫn đến chân chữ bát.

Do đó, nếu bị chấn thương đầu gối hoặc từng bị chấn thương trong quá khứ, người bệnh nên đến bệnh viện kiểm tra và có kế hoạch điều trị phù hợp.

3. Béo phì

Thừa cân khiến trọng lượng có thể dồn lên đầu gối, dẫn đến áp lực, quá tải và biến dạng đầu gối. Việc căng thẳng quá mức sẽ làm tăng nguy cơ hình thành dáng đi chữ bát hoặc các biến dạng đầu gối khác.

4. Biến dạng đĩa sụn tăng trưởng

Đĩa sụn tăng trưởng đóng vai trò phát triển xương ở trẻ em và trẻ vị thành niên. Do đó, nếu đĩa sụn tăng trưởng bị chấn thương, có thể dẫn đến tình trạng phát triển không đồng đều ở đầu gối, xương đùi hoặc các mảng xương chày, cuối cùng là gây ra tình trạng chân đi chữ bát.

5. Rối loạn chuyển hóa

Thiếu vitamin D và canxi có thể dẫn đến bệnh còi xương. Vai trò của vitamin D là vận chuyển canxi vào xương. Do đó, nếu thiếu vitamin D, xương sẽ trở nên yếu, dễ gãy và dẫn đến đến biến dạng xương, bao gồm chân đi chữ bát.

6. Viêm khớp gối

Viêm khớp đầu gối có thể dẫn đến yếu xương, vẹo xương và dị tật đầu gối, bao gồm chân đi chữ bát.

Nếu tình trạng này không được điều trị, sẽ tạo nên sức ép lên sụn khớp, xương, dây chằng của khớp gối, khiến các triệu chứng nghiêm trọng và khó điều trị hơn. Do đó, điều quan trọng là xác định mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng và có biện pháp điều trị phù hợp.

7. Bàn chân bẹt

Bàn chân bẹt là tình trạng vòm bàn chân phẳng, khiến toàn bộ lòng bàn chân chạm sàn khi đứng lên. Đây là một tình trạng phổ biến và thường không gây đau đớn. Tuy nhiên, đôi khi bàn chân bẹt có thể dẫn đến nhiều chấn thương, chẳng hạn như dáng đi hình chữ bát.

Bàn chân bẹt thường không nguy hiểm, tuy nhiên khi kết hợp với tình trạng chân chữ bát, có thể dẫn đến đau đầu gối, đau chân, đau gót chân hoặc vùng vòm bàn chân. Đôi khi người bệnh cũng có thể bị sưng dọc theo mắt cá chân và tăng nguy cơ viêm cân gan chân.

Chẩn đoán chân đi chữ bát như thế nào?

Nếu chân đi chữ bát không gây đau đớn hoặc khó chịu, người bệnh có thể không cần chẩn đoán và điều trị. Tuy nhiên, điều quan trọng là xác định nguyên nhân cơ bản, các bệnh về xương hoặc viêm khớp cần được điều trị để tránh các rủi ro liên quan.

Rất khó để xác định tình trạng chân đi chữ bát ở trẻ em lên 5 hoặc 6, bởi vì đầu gối thường thay đổi khi trẻ được 3 tuổi. Sau đó khi được 7 tuổi, hình dạng đầu gối sẽ được điều chỉnh và các liên kết bình thường hình thành vào khoảng 8 – 10 tuổi. Do đó, nếu các triệu chứng chân chữ bát vẫn còn sau 6 – 7 tuổi, cha mẹ nên tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên môn.

Bác sĩ có thể kiểm tra tiền sử gia đình, tiền sử bệnh lý và xác định các chấn thương, dị tật trong quá khứ để xác định nguyên nhân dẫn đến chân chữ bát. Bác sĩ cũng tiến hành xét nghiệm để đánh giá mức độ biến dạng và có kế hoạch điều trị phù hợp.

Bác sĩ cũng có thể yêu cầu một số xét nghiệm bao gồm:

• Nếu người bệnh bị đau, bác sĩ có thể xác định vị trí đau, mức độ đau, nguyên nhân gây ra và các yếu tố khiến cơn đau trở nên nghiêm trọng hơn.
• Kiểm tra dáng đi của người bệnh để xác định mức độ biến dạng ở đầu gối.
• Đánh giá mức dị tật và đo khoảng cách giữa các khớp xương và khoảng cách giữa đầu gối đến mắt cá chân.
• Xác định các cấu trúc hao mòn và mất cân bằng ở đế giày.
• Đề nghị chụp X – quang và MRI để xác định mức độ nghiêm trọng của chấn thương.
• So sánh hai bên đầu gối để xác định đường thẳng ở chân và các dị tật liên quan.

Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể xác định các dấu hiệu của chứng chân vòng kiềng và có kế hoạch xử lý phù hợp. Chân vòng kiềng là tình trạng đầu gối cong ra ngoài, tạo ít khoảng trống giữa hai mắt cá chân. Chân vòng kiềng là kiểu ngược lại với dạng chân chữ bát và tạo ra khoảng cách lớn giữa hai mắt cá chân.

Việc xác định nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng là cách tốt nhất để xây dựng kế hoạch điều trị cũng như kiểm soát các triệu chứng.

Cách khắc phục tình trạng chân đi chữ bát

Các biện pháp xử lý, điều trị tình trạng chân chữ bát thường phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng. Các lựa chọn điều trị bao gồm:

1. Giảm cân

Nếu người bệnh thừa cân, béo phì, đầu gối sẽ chịu rất nhiều sức ép và căng thẳng. Điều này sẽ ép đầu gối vào các tư thế xấu, bao gồm tình trạng chân chữ bát.

Do đó, nếu người bệnh thừa cân, bác sĩ có thể đề nghị các biện pháp kiểm soát cân nặng lành mạnh, bao gồm thay đổi chế độ ăn uống và tập thể dục thường xuyên.

2. Tập thể dục thường xuyên

Các nghiên cứu cho biết, tập thể dục thường xuyên có thể tăng cường cơ bắp chân, cải thiện tư thế và sự cân bằng ở những người bị chứng chân đi chữ bát. Nghiên cứu cũng cho thấy, các bài tập thể dục có thể áp dụng cho trẻ em và người lớn có chân đi chữ bát, tuy nhiên hiệu quả của bài tập phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau.

Các bài tập cải thiện tình trạng chân đi chữ bát bao gồm:

Bài tập Side lunges:

• Người tập đứng hai chân rộng bằng hông và đặt hai tay trước ngực.
• Bước chân rộng sang bên trái.
• Gập đầu gối khi bàn chân chạm đất và đầy hông về phía sau.
• Đứng lên và trở về vị trí trung lập.
• Lập lại 10 – 12 lần, sau đó đổi chân.

Bài tập Lying abduction:

• Người tập nằm nghiêng sang bên trái với hai chân chồng lên nhau.
• Nâng chân phải với một góc 45 độ và giữ yên trong 1 giây, sau đó từ từ hạ chân xuống.
• Lặp lại 10 – 12 lần và thực hiện tương tự với chân còn lại.

Squat với tường:

• Người tập đứng thẳng người, dựa vào tường trong khi giữ cơ thể cách xa tường một chút, hai chân rộng bằng vai.
• Ngồi xổm không quá 90 độ và siết cơ bụng lại, giữ trong 5 – 10 giây.
• Thực hiện nhiều lần, tùy thuộc vào khả năng chịu đựng của người bệnh.

Đối với hầu hết những trường hợp chân đi chữ bát đáp ứng tốt các bài tập cải thiện. Bác sĩ hoặc chuyên gia vật lý trị liệu có thể đánh giá dáng đi của người bệnh và đề xuất các bài tập được thiết kế để tăng cường cơ bắp chân, hông và đùi. Các động tác kéo giãn cụ thể cũng có thể hữu ích trong việc làm giảm các triệu chứng.

Các bài tập tăng cường sức mạnh có thể đơn giản, chẳng hạn như nâng chân khi ngồi hoặc nằm. Khi đã quen với bài tập, người bệnh có thể thêm tạ chân hoặc dây kháng lực để tăng cường hiệu quả tập luyện.

Ngoài ra, luôn luôn trao đổi với bác sĩ hoặc người có chuyên môn trước khi bắt đầu các thói quen tập luyện. Bác sĩ có thể xác định các bài tập hiệu quả, cường độ tập và các bài tập cần tránh để tránh các rủi ro có thể xảy ra.

3. Thuốc và các chất bổ sung

Thuốc và một số chất bổ sung sẽ được chỉ định khi tình trạng chân đi chữ bát liên quan đến các bệnh lý hoặc tình trạng sức khỏe tiềm ẩn khác. Bác sĩ sẽ tiến hành khám sức khỏe, kiểm tra các bệnh liên quan và chỉ định loại thuốc phù hợp nhất.

Thông thường, người bệnh sẽ được chỉ định bổ sung vitamin D và viên uống canxi để tăng cường sức khỏe ở đầu gối. Nếu người bệnh bị đau, bác sĩ có thể kê thuốc giảm đau như NSAID hoặc các loại thuốc giãn cơ để cải thiện cơn đau.

4. Dụng cụ chỉnh hình

Nẹp chỉnh hình, chẳng hạn như lót nâng giày,  được sử dụng để điều chỉnh dáng đi của người bệnh hoặc thay đổi cách bàn chân tiếp đất nhằm giảm áp lực lên đầu gối. Lót giày thường được chèn vào phía sau gót chân để cân bằng chiều dài của hai chân và giúp giảm đau chân.

Đối với trẻ em có dáng đi chữ bát trước 8 tuổi, các loại dụng cụ chỉnh hình có thể giúp định hướng sự phát triển của xương và điều chỉnh dáng đi một cách tự nhiên.

Ở trẻ em, bác sĩ có thể đề nghị nẹp chỉnh ngoài hoặc gắn các mắc cài vào xương để đưa xương về đúng vị trí và phát triển bình thường.

5. Phẫu thuật

Phẫu thuật thường không phải là lựa chọn điều trị đầu tiên cho một người có chân đi chữ bát. Phẫu thuật thường được chỉ định cho các trường hợp đầu gối bị xô lệch nghiêm trọng và khi các biện pháp như tập thể dục, kéo căng, giảm cân và chỉnh hình không mang lại hiệu quả.

Có hai loại phẫu thuật phổ biến được thực hiện để điều chỉnh dáng đi chữ bát. Một loại phẫu thuật được thực hiện ở người trẻ tuổi  và một phương pháp khác được thực hiện ở người trưởng thành.

– Phẫu thuật Hemi Epiphysiodesis:

Hemi Epiphysiodesis là phẫu thuật được thực hiện để điều chỉnh sự biến dạng chân theo thời gian, thường được chỉ định ở trẻ nhỏ để cải thiện tình trạng chân chữ bát. Trong phẫu thuật này, một tấm kim loại nhỏ (thường có hình số tám) sẽ được đặt cố định ở phía bị nén của tấm tăng trưởng.

Bác sĩ phẫu thuật sẽ sử dụng hình ảnh và sự phát triển ước tính thời gian để lấy các tấm kim loại ra. Lúc này các chi sẽ phát triển bình thường. Sau quá trình phục hồi, người bệnh có thể quay lại các hoạt động bình thường.

– Phẫu thuật cắt xương đùi xa: 

Phẫu thuật này được thực hiện ở những người lớn tuổi và người trưởng thành có chân đi chữ bát nếu khoảng cách giữa các xương đùi là 10 cm hoặc hơn 10 cm kể từ lúc 4 tuổi. Trong thủ tục này, bác sĩ sẽ thực hiện một vết cắt ở đầu gối để tiếp cận xương đùi. Sau đó thực hiện một vết cắt ở xương đùi để điều chỉnh sự biến dạng xương và cân chỉnh chiều dài hai bên xương đùi để đưa đầu gối trở lại vị trí thẳng hàng.

Vết cắt ở xương đùi sẽ được kết nối lại với nhau bằng một tấm kim loại hoặc đinh vít.

Trong một số trường hợp hiếm hoi, bác sĩ có thể đề nghị thay khớp gối để điều chỉnh chính xác tình trạng chân đi chữ bát. Thay khớp gối thường được chỉ định cho bệnh nhân lớn tuổi.

Tiên lượng cho chân đi chữ bát

Trong hầu hết các trường hợp, tình trạng chân đi chữ bát có thể được cải thiện khi trẻ được 8 tuổi. Đối với những trẻ lớn hơn và người trưởng thành, người bệnh cần một khóa vật lý trị liệu và thực hiện các bài tập để cải thiện chức năng đầu gối. Các bài tập cũng có thể tăng cường các cơ xung quanh, tránh căng thẳng và tránh gây tổn thương các khớp khác.

Nếu các biện pháp điều trị bảo tồn không mang lại hiệu quả, người bệnh có thể được chỉ định phẫu thuật để sắp xếp lại vị trí khớp gối.

Tình trạng chân đi chữ bát nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến đau đớn và các vấn đề về hoạt động cũng như ảnh hưởng đến dáng đi. Ngoài ra, người bệnh cũng có nguy cơ viêm xương khớp, thoái hóa khớp gối cao hơn. Do đó, nếu nhận thấy tình trạng chân đi chữ bát, người bệnh nên trao đổi với bác sĩ hoặc người có chuyên môn để được hướng dẫn cụ thể.

Tham khảo thêm:

• Loạn Sản Khớp Háng Tiến Triển (DDH): Thông Tin Cần Biết