Các bài tập phục hồi chức năng sau tai biến và lưu ý

Ngày cập nhật: 25/05/2024
Tác giả: iHR Việt Nam

Đánh giá bài viết

Đã được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ CKI Doãn Hồng Phương | Nơi công tác: IHR Cơ sở TP Hồ Chí Minh

Các bài tập phục hồi chức năng sau tai biến có thể giúp người bệnh lấy lại sức mạnh và khả năng vận động. Trong giai đoạn đầu, bệnh nhân cần luyện tập dưới sự hỗ trợ của chuyên gia và người thân. Sau khi cử động được, người bệnh có thể chủ động luyện tập tại nhà với các bài tập đơn giản mà không cần trợ giúp.

Các bài tập phục hồi chức năng sau tai biến và lưu ý — Công dụng và cách thực hiện các bài tập phục hồi chức năng sau tai biến, một số lưu ý

Nguyên tắc luyện tập phục hồi chức năng sau tai biến

Tùy thuộc vào tình trạng và khả năng phục hồi, người bệnh cần lắng nghe ý kiến của chuyên gia và biết cách điều chỉnh các bài tập phục hồi chức năng sau tai biến. Thông thường luyện tập phục hồi chức năng sau tai biến sẽ được chia thành 2 giai đoạn.

Trong giai đoạn đầu (cơ thể chưa cử động được), người bệnh sẽ thực hiện những bài tập thụ động dưới sự hỗ trợ của chuyên gia vật lý trị liệu. Điều này chủ yếu hỗ trợ bên bị ảnh hưởng thông qua những chuyển động, tăng cơ hội phục hồi cơ liệt do đột quỵ và giúp người bệnh dần trở về đời sống bình thường.

Sau khi khả năng vận động đã được cải thiện (xuống giường và cử động được), người bệnh sẽ được hướng dẫn những bài tập mang tính chủ động hơn. Bệnh nhân có thể luyện tập tại nhà nhưng cần phải thực hiện đúng cách.

Bài tập phục hồi chức năng sau tai biến khi chưa cử động được

Khi cơ thể chưa cử động được sau tai biến, người bệnh sẽ được chuyên gia vật lý trị liệu hỗ trợ thực hiện những bài tập dưới đây để phục hồi chức năng:

1. Tập tư thế nằm

Tập tư thế nằm là bài tập phục hồi chức năng sau tai biến nên được thực hiện đầu tiên. Bài tập này có tác dụng cải thiện sự co cứng, tăng khả năng phục hồi bên liệt và giảm cảm giác tê mỏi bên lành. Đồng thời giúp máu huyết lưu thông dễ dàng hơn.

Tư thế nằm ngửa

Nằm ngửa, dùng gối có kích thước lớn kê cao đầu đến vai
Cuộn tròn khăn và đặt dưới chân bên liệt
Cuộn tròn khăn và đặt dưới hông bên liệt.

Tư thế nằm nghiêng bên lành

Nằm nghiêng sang bên lành, bên liệt ở phía trên
Gập vai, cánh tay bên lành thả lỏng tự nhiên, cánh tay bên liệt được đặt trên một chiếc gối mềm để tạo điểm tựa
Dùng một chiếc gối mềm đặt ở sau lưng
Đặt một chiếc gối giữa hai đầu gối, toàn bộ chân liệt đặt lên gối mềm
Chân bên lành co hoặc duỗi tự nhiên.

Tư thế nằm nghiêng bên liệt

Nằm nghiêng sang bên liệt, bên lành ở phía trên
Giữ cho trục cơ thể thẳng
Dùng gối có kích thước lớn kê cao đầu đến vai
Dùng một gối mềm đặt dọc sau lưng
Gập vai, cánh tay bên liệt duỗi vuông góc
Chân liệt duỗi thẳng, chân lành đặt trên một chiếc gối và gập vuông góc

Lưu ý:

Thường xuyên thay đổi tư thế để tránh máu huyết kém lưu thông và ê mỏi.

2. Tập sinh hoạt hàng ngày

Sau vài ngày tập tư thế nằm, người bệnh có thể tập một số động tác giúp thích nghi với các hoạt động sinh hoạt hàng ngày. Từ đó cải thiện khả năng vận động và chăm sóc bản thân.

Các bước tập sinh hoạt hàng ngày:

Tập thay quần áo

Bệnh nhân mặc áo và mặc quần theo thứ tự bên liệt trước, bên lành sau.

Tập mặc quần áo

Cởi áo, sau đó cởi quần và thực hiện theo thứ tự bên lành trước, bên liệt sau.

Tập cài khuy, buộc dây giày

Dùng bằng hai tay
Nếu các ngón bên tay liệt co cứng, người bệnh có thể dùng miếng dán thay thế cho khuy và dây giày để đơn giản thao tác.

Tập di chuyển từ xe lăn hoặc ghế sang giường

Kéo xe lăn sát mép giường
Người hỗ trợ giúp người bệnh đứng dậy và tựa vào thân người
Giúp bệnh nhân xoay người và từ từ hạ xuống giường.

Tập di chuyển từ giường sang xe lăn hoặc sang ghế

Để ghế/ xe lăn cạnh giường, sau đó hỗ trợ bệnh nhân bị liệt ngồi ở mép giường
Dìu bệnh nhân đứng dậy, để bệnh nhân dựa sát vào người thân
Giúp bệnh nhân xoay người và từ từ hạ xuống xe lăn.

3. Tập đứng dậy

Đây là bài tập phục hồi chức năng sau tai biến quan trọng. Bài tập này giúp bệnh nhân linh hoạt hơn trong các hoạt động, có thể ngồi xuống, đứng lên, đứng vững và đi lại dễ dàng hơn.

Tập đứng dậy không dùng nạng

Người bệnh ngồi sẵn trên ghế, hai chân đặt xuống sàn
Hai tay vòng lại và bám lên cổ người thân. Đồng thời người thân đặt hai tay vào thắt lưng của người bệnh
Khom người và tỳ gối, dìu bệnh nhân đứng dậy
Người thân đứng phía sau, hai tay giữ vào thắt lưng người bệnh để họ tập bước đi.

Tập đứng dậy bằng nạng

Người thân/ chuyên gia vật lý trị liệu giúp người bệnh đứng dậy và tập đứng vững trên thanh song song. Lưu ý dồn trọng lượng đều cả hai chân khi đứng dậy
Từ từ ngồi xuống, hai chân đặt đều nhau
Vịn tay vào nạn
Đứng dậy từ từ với lực đứng cân đều trên hai chân.

4. Tập đứng thăng bằng

Tập đứng thăng bằng giúp người bệnh cân bằng lực hai bên, giữ vững cơ thể, hỗ trợ tập đi và thực hiện các bài tập phục hồi chức năng sau tai biến tiếp theo.

Các bước thực hiện:

Người bệnh đứng thẳng trên sàn, hai tay dang ngang cân bằng với thân người
Từ từ hạ thấp cơ thể và cúi gập người sang hai bên. Lặp lại 10 lần mỗi bên
Thường xuyên tập đứng thẳng và đi lại trong thanh song song.

Tập đứng thăng bằng giúp người bệnh giữ vững cơ thể, cân bằng lực hai bên, hỗ trợ tập đi hiệu quả

5. Tập tập luyện các động tác

Bài tập này có thể giúp người bệnh làm quen với các động tác, tăng cường sức mạnh, nâng cao khả năng phục hồi cơn liệt sau tai biến. Đồng thời giúp bên liệt linh hoạt và chủ động hơn trong các hoạt động.

Tập đưa hai tay lên phía đầu

Nằm thẳng trên sàn
Hai tay đan lại hoặc tay lành giữ tay liệt
Nâng đồng thời hai tay đến ngang tai
Sau 3 nhịp đếm, hạ tay về vị trí cũ
Thực hiện 10 lần.

Tập nâng mông

Nằm thẳng trên sàn, gối đầu
Tay duỗi thẳng, bàn tay úp
Co gối, bàn chân chạm sàn
Tự nâng hông để hông được nâng cao hết mức có thể
Giữ nguyên trong 20 giây
Hạ thấp thân người
Thực hiện 10 lần.

Bài tập phục hồi chức năng sau tai biến khi đã cử động được

Khi đã cử động được, người bệnh có thể bắt đầu các bài tập phục hồi chức năng sau tai biến dưới đây:

1. Bài tập tăng trương lực cơ

Những bài tập tăng trương lực cơ có thể giúp người bệnh hồi chức năng sau tai biến, cải thiện sức mạnh và tăng khối lượng cơ.

Bài tập ức chế lực cơ chân

Ngồi trên giường, tay duỗi thẳng và chống xuống giường
Chân liệt thả lỏng, tạo gốc vuông tại đầu gối, bàn chân đặt sát xuống nền nhà
Chân lành bắt chéo sang chân liệt
Cẳng chân lành tỳ vào đầu gối chân liệt
Giữ nguyên tư thế từ 5 – 10 phút.

Bài tập ức chế lực cơ tay

Ngồi trên giường, thả lỏng hai chân và chạm sàn
Duỗi thẳng tay và chống tay xuống giường, sát với thân người
Mở rộng và xòe các ngón tay
Dồn lực vào bàn tay và cố gắng nâng người
Lặp lại động tác 10 lần.

Có thể nhờ sự hỗ trợ của người thân hoặc chuyên gia vật lý trị liệu để tập tăng trương lực cơ

Bài tập ức chế lực cơ tay có thể được thực hiện bởi hỗ trợ của người thân hoặc chuyên gia vật lý trị liệu

2. Tập phục hồi chức năng cho chân

Bài tập phục hồi chức năng sau tai biến này có tác dụng mở rộng các khớp xương ở chân, tăng cường sức cơ và giúp chuyển động linh hoạt.

Tập gấp háng

Ngồi thẳng trên giường hoặc gối, khớp gối vuông góc
Người hỗ trợ ôm lấy gối bên liệt của bệnh nhân, từ từ nhấc lên
Giữ nguyên tư thế từ 1 – 2 phút.

Tập duỗi gối giúp đứng vững

Ngồi thẳng trên ghế
Gối duỗi, cẳng chân duỗi thẳng
Người hỗ trợ tỳ vào cổ chân để chống lại sự di chuyển và những cử động của bệnh nhân.

Ngồi diễu hành

Ngồi thẳng trên ghế
Từ từ nâng chân liệt lên ngực
Giữ tư thế trong 10 giây, hạ chân xuống
Thực hiện tương tự với bên chân lành
Lặp lại động tác 10 lần cho mỗi bên chân

Tập khớp mắt cá chân

Ngồi trên ghế, bàn chân chạm sàn, chân vuông góc
Bắt chéo chân liệt lên chân lành
Từ từ uốn cong bàn chân hướng về phía ống chân
Giữ tư thế trong 10 giây
Thực hiện tương tự với bên chân lành
Lặp lại bài tập phục hồi chức năng sau tai biến này 10 lần mỗi bên.

Có thể dùng tay hỗ trợ chân nếu chân không thể tự nâng cao.

Tập mở rộng đầu gối

Ngồi trên ghế hoặc giường
Mở rộng chân liệt đến khi song song với sàn. Lưu ý không khóa đầu gối
Sau 10 giây, hạ chân xuống
Thực hiện tương tự với bên chân lành
Lặp lại động tác 10 lần cho mỗi bên chân.

3. Tập giữ thăng bằng và trọng tâm

Bài tập này có tác dụng cải thiện sự căng bằng và trọng tâm của cơ thể. Đồng thời điều chỉnh dáng đi, ổn định sự cốt lõi và giảm nguy cơ ngã.

Tập xoay thân người

Ngồi thẳng trên ghế, tay phải đặt bên ngoài đùi trái
Nhẹ nhàng vặn thân người sang trái
Sau 10 giây, quay trở lại trọng tâm
Lặp lại động tác 15 lần
Thực hiện tương tự với bên chân còn lại.

Tập duỗi ngón chân

Nằm ngửa trên sàn
Co gối một góc 90 độ, bàn chân chạm sàn
Đưa chân liệt xuống và gõ nhẹ xuống sàn
Dùng các cơ cốt lõi để đưa chân trở về vị trí ban đầu
Lặp lại 10 lần
Thực hiện tương tự với bên chân lành.

Tập co gối

Nằm thẳng trên giường, thả lỏng cơ thể
Nâng chân liệt, co gối và hướng vào ngực
Đan hai tay và đặt dưới gối, ép đầu gối vào ngực (không quá sát)
Giữ tư thế trong 10 giây, trở về tư thế ban đầu
Lặp lại 10 lần
Thực hiện tương tự với bên chân lành.

4. Tập phục hồi chức năng cho cánh tay

Trong thời gian thực hiện những bài tập phục hồi chức năng sau tai biến, người bệnh không nên bỏ qua các bước luyện tập phục hồi chức năng cho cánh tay. Bài tập này có tác dụng cải thiện khả năng di chuyển và cầm nắm cho tay, tăng cường sức cơ. Từ đó giúp bệnh nhân tự chăm sóc bản thân và trở lại cuộc sống hàng ngày.

Bài tập cong cánh tay không trọng lượng

Ngồi thẳng
Chống khuỷu tay trên bàn, cánh tay uốn cong một góc 90 độ
Từ từ cuộn cánh tay lên một chút, giữ 5 giây
Hạ cánh tay xuống một chút, giữ 5 giây
Lặp lại động tác 10 lần

Bài tập mở cánh tay

Ngồi thẳng trên ghế hoặc trên giường
Giữ chai nước bằng tay liệt, giữ hai khuỷu tay gần với thân người, uốn cong cánh tay một gốc 90 độ
Mở rộng cánh tay sao cho cẳng tay đưa ra hai bên
Từ từ di chuyển cánh tay về trung tâm
Lặp lại 10 lần.

Bài tập hình tròn trên mặt bàn

Ngồi thẳng trên ghế, phía trước có bàn rộng
Đặt chai nước trên bàn, đan hai và ôm lấy chai nước
Di chuyển đồng thời hai cánh tay để tạo ra những vòng tròn lớn. Nên thực hiện chậm rãi
Thực hiện 10 vòng tròn chậm.

5. Tập phục hồi chức năng cho ngón tay, bàn tay và cổ tay

Tập phục hồi chức năng cho ngón tay, bàn tay và cổ tay giúp tăng khả năng phục hồi các cơ nhỏ, giúp các chuyển động của tay trở nên linh hoạt hơn. Đồng thời kích não bộ và giảm các cơn co thắt. Bài tập này cần được thực hiện mỗi ngày cho đến khi phục hồi hoàn toàn.

Tập căng bề mặt tay

Duỗi tay mở trên mặt bàn, trên quả bóng tập hoặc trên đùi để cải thiện sự linh hoạt của các ngón tay
Thực hiện khi có thời gian rảnh.

Tập chuyển động cổ tay sang hai bên

Đặt bài tay liệt trên bàn, lòng bàn tay úp
Dùng bàn tay lành trượt bàn tay liệt qua trái, giữ 5 giây (chỉ cổ tay chuyển động)
Trượt bàn tay liệt qua phải, giữ 5 giây
Trở về trọng tâm
Lặp lại động tác 10 lần.

Tập mở rộng bàn tay

Đặt chai nước vào lòng bàn tay liệt
Nắm tay lại để giữ chặt chai nước
Thả tay cầm
Lặp lại động tác 10 lần.

Tập tay với bút

Đặt bút trên bàn, dùng tay liệt giữ bút
Xoay bút bằng các ngón tay
Xoay 10 vòng.

Tập uốn cong cổ tay (không có hỗ trợ)

Đặt khuỷu tay lên bàn
Tay liệt nắm chặt chai nước, dùng tay lành đỡ cánh tay liệt
Để cổ tay duỗi xuống, giữ trong 5 giây
Cuộn cổ tay lên, giữ trong 5 giây
Lặp lại 10 lần.

Tập uốn cong cổ tay (có hỗ trợ)

Đặt khuỷu tay lên bàn
Dùng bàn tay lành để hỗ trợ và duỗi bàn tay bị ảnh hưởng
Mở rộng cổ tay về phía sau trong 5 giây
Mở rộng cổ tay về phía trước trong 5 giây
Trở về trọng tâm và lặp lại 5 lần.

6. Tập phục hồi chức năng cho vai và phần thân trên

Bài tập phục hồi chức năng sau tai biến này có tác dụng tăng cường sức cơ, giảm teo cơ và cải thiện khả năng vận động ở phần trên cơ thể.

Tập chống đẩy trên mặt bàn

Đặt một chai nước trên mặt bàn
Dùng mặt sau của cổ tay liệt đẩy chai nước qua mép bàn. Không nâng cao vai
Dùng mặt trước của cổ tay đẩy chai nước về vị trí ban đầu
Lặp lại động tác 5 lần.

Tập đẩy về phía trước trên mặt bàn

Đặt một chai nước trên mặt bàn
Bàn tay liệt nắm chặt để tạo thành nấm đấm
Đẩy chai nước về phía trước. Không nâng cao vai
Lặp lại động tác 5 lần.

Tập giữ trọng lượng

Ngồi trên mép giường hoặc ngồi thẳng chân dưới sàn
Chống tay liệt lên giường, nghiêng người hướng về tay liệt
Dùng bàn tay lành hỗ trợ và ổn định khuỷu tay bị ảnh hưởng, nhẹ nhàng dựa vào để tạo cảm giác căng nhẹ
Giữ động tác này trong 10 giây
Trở về vị trí trung tâm
Lặp lại 3 – 5 lần.

7. Tập phục hồi cơn liệt sau tai biến

Đây là bài tập phục hồi chức năng sau tai biến không nên bỏ qua. Bài tập này có tác dụng phục hồi liệt nửa người sau tai biến, giúp các chi bị ảnh hưởng vận động linh hoạt thông qua những chuyển động. Đồng thời giảm tê bì chân tay sau tai biến.

Tập lên và xuống (bàn tay)

Đặt bàn tay liệt lên mặt bàn, lòng bàn tay hướng lên trên
Dùng bàn tay lành lật lòng bàn tay liệt xuống
Mở rộng và lật lòng bàn tay liệt lên
Lặp lại liên tục 10 lần.

Tập căng tay (cánh tay)

Đặt bàn tay liệt lên một cây gậy, bàn tay lành đặt lên trên
Từ từ dựa vào cây gậy để tạo cảm giác căng nhẹ ở cánh tay liệt
Giữ tư thế trong 3 giây
Trở lại trọng tâm
Lặp lại động tác 5 lần.

Tập nằm xoay (lưng)

Nằm ngửa trên sàn, đầu gối co 90 độ, hai bàn chân đặt trên sàn
Đầu gối khuỵu xuống hướng về bên phải, đồng thời vặn người để hạ chân thấp hơn
Giữ tư thế trong 3 giây
Nâng đầu gối để trở về tư thế ban đầu
Thực hiện tương tự, hướng về bên trái
Lặp lại động tác 5 lần mỗi bên.

Lưu ý khi thực hiện các bài tập phục hồi chức năng sau tai biến

Một số lưu ý cơ bản khi thực hiện các bài tập phục hồi chức năng sau tai biến:

Kiên trì thực hiện các bài tập mỗi ngày.
Người bệnh cần có quyết tâm cao độ khi thực hiện các bài tập phục hồi chức năng sau tai biến.
Luyện tập đúng cách theo hướng dẫn của chuyên gia vật lý trị liệu.
Có thể thêm một số bài tập tăng cường sức cơ vào quá trình phục hồi chức năng sau tai biến để đạt mục đích điều trị.
Lặp đi lặp lại các động tác và đảm bảo sự nhất quán chính là biện pháp giúp kích thích não bộ, phục hồi khả năng vận động trong thời gian ngắn. Vì thế nên lặp lại mỗi bài tập ít nhất 20 lần/ ngày.
Trong thời gian đầu có thể gặp nhiều khó khăn trong việc thực hiện các bài tập phục hồi chức năng sau tai biến. Tuy nhiên người bệnh có thể nhờ chuyên gia vật lý trị liệu hoặc người thân hỗ trợ.
Cần đặt giường bệnh ở những nơi thoáng mát, rộng rãi, sạch sẽ để thuận tiện hơn trong các hoạt động và hỗ trợ tốt quá trình phục hồi
Quá trình luyện tập phục hồi chức năng sau tai biến của người bệnh cần được quan sát và hỗ trợ bởi chuyên viên hoặc người thân. Tuy nhiên người bệnh cần chủ động tập luyện nhiều hơn và nên tự giác.
Bên cạnh các bài tập phục hồi chức năng sau tai biến, người bệnh cần chú ý đến chế độ dinh dưỡng, nên ăn uống đủ chất để đảm bảo cơ thể khỏe mạnh, nâng cao sức đề kháng và tăng tốc độ phục hồi. Tốt nhất nên ăn những loại thực phẩm xanh, sạch và giàu dinh dưỡng như cá, thịt, rau xanh, các loại hạt, các loại đậu, trái cây tươi, nước ép hoa quả, các loại củ… Ngoài ra nên uống nhiều nước. Tránh ăn thực phẩm đã lên men, đồ ăn chiên rán, nhiều chất béo và mỡ, rượu bia, chất kích thích… để hạn chế làm ảnh hưởng đến quá trình phục hồi bệnh.

Luyện tập đúng cách theo hướng dẫn của chuyên gia vật lý trị liệu — Người bệnh cần kiên trì, luyện tập thường xuyên và đúng cách theo hướng dẫn của chuyên gia vật lý trị liệu

Các bài tập phục hồi chức năng sau tai biến có thể giúp người bệnh lấy lại sức mạnh, vận động dễ dàng và trở về với đời sống sinh hoạt hàng ngày. Tuy nhiên để sớm đạt hiệu quả, người bệnh cần nghe theo hướng dẫn của chuyên gia vật lý trị liệu và luyện tập đúng cách. Đồng thời kiên trì và thường xuyên cho đến khi phục hồi hoàn toàn.

Câu hỏi liên quan

Sụn Khớp Có Tái Tạo Được Không

Sụn khớp có tái tạo được không là thắc mắc chung của nhiều người, đặc biệt là người lớn tuổi, bệnh nhân bị thoái hóa khớp hoặc chấn thương cần phục hồi sụn. Một số thông tin trong bài viết ...

Xem chi tiết

Đi Bộ Có Tăng Chiều Cao Không

Đi bộ có tăng chiều cao không? Nên đi bộ như thế nào? Luyện tập trong bao lâu là vấn đề được nhiều bạn trẻ quan tâm. Kết quả nghiên cứu cho thấy, đi bộ cũng như bất kỳ hình ...

Xem chi tiết

Quan Hệ Nhiều Có Ảnh Hưởng Đến Xương Khớp Không

Quan hệ nhiều có ảnh hưởng đến xương khớp không phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, chẳng hạn như tần suất, tư thế và tình trạng sức khỏe tổng thể. Điều quan trọng là quan hệ đều đặn, ...

Xem chi tiết

Gác Chân Lên Tường Hay Bị Tê Chân Có Sao Không

Gác chân lên tường là tư thế yoga có thể cải thiện lưu thông máu, giúp giảm căng thẳng và cải thiện chất lượng giấc ngủ. Tuy nhiên, đôi khi tư thế này có thể gây tê, mỏi hoặc đau ...

Xem chi tiết

Trật Khớp Gối Có Đi Được Không

Trật khớp gối có đi được không tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và hoàn cảnh cụ thể của chấn thương. Do đó, nếu trật khớp gối hoặc sau khi chấn thương, người bệnh nên đến bệnh viện ngay ...

Xem chi tiết