Bệnh Thoái Hóa Cột Sống: Dấu Hiệu, Cách Chữa, Phòng Ngừa

Thoái hóa cột sống là vấn đề sức khỏe ngày càng phổ biến, ảnh hưởng đến cả nam giới và phụ nữ, đặc biệt là dân văn phòng và người cao tuổi. Đây là tình trạng thoái hóa sụn khớp, đĩa đệm ở các đốt sống, dẫn đến đau nhức, cứng khớp, hạn chế vận động và có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm. Hãy cùng tìm hiểu về căn bệnh này và những phương pháp điều trị hiệu quả trong bài viết sau đây.

Bệnh thoái hóa cột sống là gì?

Cột sống là bộ phận đóng vai trò quan trọng trong việc nâng đỡ, định hình, bảo vệ tủy sống và các dây thần kinh. Cấu trúc của cột sống bao gồm các đốt sống xếp chồng lên nhau, liên kết với nhau bằng dây chằng và đĩa đệm.

Thoái hóa cột sống là tình trạng thoái hóa tự nhiên của các cấu trúc cột sống theo thời gian. Quá trình này thường bắt đầu từ tuổi trung niên và trở nên nghiêm trọng hơn khi về già. Các lớp sụn khớp bị mòn khiến đầu xương ma sát vào nhau, làm khô khớp, sưng bao hoạt dịch, thậm chí hình thành gai xương. Bệnh nhân bị đau mỏi kéo dài và ảnh hưởng trực tiếp tới khả năng vận động.

Thoái hóa cột sống có thể ảnh hưởng đến bất kỳ đoạn nào của cột sống, từ cổ đến cùng thắt lưng, thậm chí cả cột sống cùng lúc. Trong đó, đa số bệnh nhân sẽ bị thoái hóa ở lưng hoặc cổ.

Nguyên nhân gây thoái hóa cột sống

Nguyên nhân gây thoái hóa cột sống rất đa dạng. Hiểu rõ những yếu tố nguy cơ này sẽ giúp bạn có chiến lược phòng ngừa hiệu quả.

Dưới đây là một số nguyên nhân thường gặp nhất ở các bệnh nhân:

• Tuổi tác: Theo thời gian, sụn khớp và đĩa đệm ở các đốt sống dần mất nước, trở nên kém đàn hồi và dễ bị tổn thương. Đây là quá trình lão hóa tự nhiên, thường bắt đầu từ tuổi trung niên và trở nên nghiêm trọng hơn khi về già.
• Lao động nặng nhọc:  Những công việc thường xuyên mang vác vật nặng, ngồi sai tư thế trong thời gian dài… sẽ khiến cột sống phải chịu áp lực quá lớn, cột sống sẽ dần bị quá tải, dẫn đến tổn thương sụn khớp, đĩa đệm và các cấu trúc khác.
• Chấn thương: Tai nạn giao thông, té ngã hoặc các chấn thương cột sống do tập luyện, chơi thể thao… có thể gây tổn thương các cấu trúc cột sống, bao gồm gãy xương, rách dây chằng, thoát vị đĩa đệm. Vết thương dù lành nhưng vẫn có thể để lại di chứng gây ra thoái hóa về sau.
• Di truyền: Một số nghiên cứu cho thấy yếu tố di truyền có thể đóng một vai trò nhất định trong việc gia tăng nguy cơ thoái hóa cột sống. Nếu bố mẹ, anh chị em ruột thịt trong gia đình bạn có tiền sử mắc bệnh, bạn cũng có nguy cơ cao mắc bệnh hơn người bình thường.
• Béo phì: Thừa cân, béo phì khiến trọng lượng cơ thể tăng lên, gây áp lực đáng kể lên cột sống. Lúc này, các khớp, đĩa đệm phải chịu nhiều tải trọng hơn, dễ bị tổn thương và thoái hóa sớm.
• Bệnh lý khác: Một số bệnh lý khác như loãng xương, viêm khớp dạng thấp… cũng có thể ảnh hưởng đến cấu trúc và chức năng của cột sống, làm tăng nguy cơ thoái hóa.

Đối tượng bị thoái hóa cột sống

Mặc dù là bệnh lý thường gặp ở người cao tuổi, nhưng những năm gần đây, thoái hóa cột sống có xu hướng trẻ hóa, ảnh hưởng đến nhiều đối tượng khác nhau. Trong đó, các đối tượng dễ mắc bệnh nhất là:

• Người cao tuổi.
• Những người làm việc văn phòng.
• Người lao động chân tay nặng.
• Đối tượng bị thừa cân, béo phì.
• Người có tiền sử chấn thương cột sống.
• Các trường hợp có cơ bắp yếu hoặc có yếu tố di truyền.

Biểu hiện của các đốt sống thoái hóa

Bệnh thoái hóa cột sống sẽ có các dấu hiệu nhận biết tương đối rõ rệt như sau:

Đau nhức: Là triệu chứng thường gặp và dễ nhận biết nhất của thoái hóa cột sống. Vị trí đau có thể khác nhau tùy thuộc vào vùng cột sống bị tổn thương.

• Đau cổ: Cơn đau thường tập trung ở vùng gáy, lan lên đầu, đôi khi gây đau nửa đầu. Có thể kèm theo cứng cổ, khó khăn khi xoay đầu, ngửa cổ.
• Đau lưng: Đau mỏi vùng thắt lưng, có thể lan xuống mông, đùi thậm chí cả bàn chân. Cơn đau thường tăng lên khi ho, hắt hơi, rặn mạnh.

Cứng khớp: Người bệnh thường cảm thấy khó khăn trong việc vận động, xoay người, cúi gập người, ưỡn người…

Tê bì chân tay: Đĩa đệm bị thoái hóa có thể chèn ép dây thần kinh, gây ra cảm giác tê bì ở các chi. Tê bì thường gặp ở cánh tay (nếu thoái hóa cột sống cổ) hoặc tê bì chân (nếu thoái hóa cột sống thắt lưng).

Yếu cơ: Cơ bắp xung quanh cột sống có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ, ổn định cột sống. Khi thoái hóa, các cơ này có thể bị yếu đi, khiến người bệnh cảm thấy mệt mỏi, khó khăn trong việc duy trì tư thế, mang vác vật nặng.

Giảm chiều cao: Trong một số trường hợp nặng, thoái hóa cột sống có thể dẫn đến tình trạng giảm chiều cao. Điều này do các đĩa đệm bị mất nước, xẹp lại khiến khoảng cách giữa các đốt sống giảm đi.

Biến chứng thoái hóa cột sống

Tuy không nguy hiểm đến tính mạng, nhưng biến chứng thoái hóa cột sống có thể gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng, ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống. Cụ thể là:

Gai cột sống

Khi cột sống bị thoái hóa, các cấu trúc của khớp đốt sống, bao gồm:

• Đĩa đệm: Giảm khả năng đàn hồi, teo nhỏ.
• Sụn khớp: Bị bào mòn, mất dần chức năng bảo vệ khớp.
• Dây chằng: Giảm độ đàn hồi, yếu đi.

Để thích nghi với những thay đổi trên, cơ thể sẽ kích thích quá trình sản sinh xương nhằm gia cố, ổn định các khớp đốt sống. Quá trình này diễn ra lâu dài có thể dẫn đến hình thành các mấu xương nhọn, hướng ra ngoài và gọi là gai cột sống.

Thoát vị đĩa đệm

Khi thoái hóa cột sống, các thành phần của đĩa đệm cũng bị ảnh hưởng:

• Nhân nhầy: Giảm độ đàn hồi, khả năng chịu lực kém hơn.
• Vỏ sợi: Bị yếu đi, mất chức năng chứa đựng nhân nhầy.

Sự thay đổi này khiến đĩa đệm dễ bị tổn thương, nhân nhầy có thể thoát ra ngoài vỏ sợi, chèn ép vào các dây thần kinh gây ra các triệu chứng của thoát vị đĩa đệm.

Rễ thần kinh bị chèn ép

Cột sống là cấu trúc quan trọng, vừa nâng đỡ cơ thể vừa bảo vệ tủy sống – gốc rễ của hệ thần kinh. Từ tủy sống phân nhánh ra các rễ thần kinh, chạy qua các lỗ liên hợp giữa các đốt sống, chi phối cảm giác và vận động của cơ thể.

Thoái hóa cột sống có thể gây ra các thay đổi ở đĩa đệm, dây chằng, hình thành các gai xương. Những thay đổi này có thể xâm lấn vào các lỗ liên hợp, gây hẹp ống sống – nơi rễ thần kinh đi qua. Đồng thời, các gai xương cũng có thể chèn ép trực tiếp vào rễ thần kinh.

Chẩn đoán thoái hóa cột sống

Để chẩn đoán bệnh thoái hóa cột sống, cần có các kỹ thuật thăm khám lâm sàng và cận lâm sàng.

Thăm khám lâm sàng:

• Hỏi về tiền sử bệnh lý: Các bệnh lý nền tảng, chấn thương cột sống trước đó.
• Thăm hỏi các triệu chứng: Đau nhức, cứng khớp, tê bì, yếu cơ,…
• Kiểm tra các dấu hiệu: Kiểm tra dáng đi, tầm vận động cột sống, các điểm đau nhạy cảm.

Thông qua việc hỏi và thăm khám, bác sĩ có thể thu thập thông tin quan trọng về mức độ nghiêm trọng, vị trí tổn thương và các triệu chứng cụ thể của bệnh nhân.

Chẩn đoán hình ảnh:

• Chụp X-quang: Giúp bác sĩ kiểm tra tình trạng xương, khớp, khe đĩa đệm và phát hiện các gai xương (nếu có).
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Cung cấp hình ảnh chi tiết về các cấu trúc mềm như đĩa đệm, dây thần kinh, tủy sống, giúp phát hiện thoát vị đĩa đệm hoặc chèn ép rễ thần kinh.

Những hình ảnh thu được từ các kỹ thuật này giúp bác sĩ xác định chính xác mức độ thoái hóa, các tổn thương liên quan và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp.

Các xét nghiệm khác:

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm khác để loại trừ các bệnh lý có triệu chứng tương tự thoái hóa cột sống, chẳng hạn như:

• Xét nghiệm máu: Kiểm tra viêm khớp dạng thấp hoặc các bệnh lý tự miễn khác.
• Điện cơ đồ (EMG): Đánh giá tình trạng dẫn truyền thần kinh, có thể cần thiết nếu nghi ngờ chèn ép rễ thần kinh.

Điều trị bệnh bằng những cách nào?

Để điều trị thoái hóa cột sống, bệnh nhân thường sẽ dùng thuốc Tây, vật lý trị liệu. Ngoài ra có thể dùng các mẹo dân gian để hỗ trợ giảm đau tại nhà.

Thuốc Tây điều trị thoái hóa cột sống

Nhóm thuốc giảm đau: Mục tiêu chính của điều trị thoái hóa cột sống bằng thuốc tây là giảm đau và cải thiện chức năng vận động cho người bệnh. Các nhóm thuốc thường dùng bao gồm:

• Thuốc giảm đau: Paracetamol là thuốc giảm đau hiệu quả cho các cơn đau nhẹ đến trung bình.
• Thuốc chống viêm không steroid (NSAID): Ibuprofen, Diclofenac,… giúp giảm đau, giảm viêm tại các khớp cột sống. Tuy nhiên, cần lưu ý các tác dụng phụ của thuốc, đặc biệt là trên hệ tiêu hóa.
• Thuốc giãn cơ: Tolperisone,… giúp giải quyết tình trạng co cứng cơ, cải thiện cử động cột sống.

Nhóm giảm viêm: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê thêm các thuốc sau để giảm viêm và chống thoái hóa.

• Corticosteroid: Giảm viêm nhanh chóng, thường được tiêm tại chỗ hoặc uống trong thời gian ngắn do có nhiều tác dụng phụ.
• Glucosamine và Chondroitin Sulfate: Bổ sung các thành phần cấu tạo nên sụn khớp, hỗ trợ nuôi dưỡng và tái tạo sụn, làm chậm quá trình thoái hóa.

Vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu là phương pháp điều trị không dùng thuốc, sử dụng các tác nhân vật lý nhằm phục hồi chức năng vận động cho người bệnh. Trong điều trị thoái hóa cột sống, vật lý trị liệu mang lại nhiều lợi ích:

• Giảm đau: Các kỹ thuật xoa bóp, bấm huyệt giúp giảm co cứng cơ, cải thiện tuần hoàn máu, giảm đau nhức tại các khớp cột sống.
• Cải thiện linh hoạt: Các bài tập vận động giúp kéo giãn cơ, tăng biên độ hoạt động của khớp, giúp bạn cử động dễ dàng hơn.
• Tăng sức mạnh cơ bắp: Các bài tập tăng cường sức mạnh cơ bắp giúp nâng đỡ cột sống, giảm áp lực lên các khớp, ngăn ngừa biến dạng cột sống.
• Cải thiện chức năng vận động: Bằng việc kết hợp các kỹ thuật kể trên, vật lý trị liệu giúp bạn lấy lại khả năng vận động linh hoạt, sinh hoạt hàng ngày dễ dàng hơn.

Các phương pháp thường gặp bao gồm:

• Xoa bóp, bấm huyệt: Kích thích các huyệt đạo, giúp lưu thông khí huyết, giảm đau nhức.
• Kéo giãn cột sống: Sử dụng các thiết bị chuyên dụng hoặc các bài tập kéo giãn để tăng biên độ hoạt động của khớp.
• Siêu âm trị liệu: Sử dụng sóng siêu âm giúp giảm đau và thúc đẩy quá trình lành thương.
• Nhiệt trị: Sử dụng nhiệt để giảm co cứng cơ, cải thiện lưu thông máu.
• Lập trình điện kích thích cơ: Sử dụng các xung điện nhẹ kích thích các nhóm cơ yếu, giúp cải thiện sức mạnh cơ bắp.

Mẹo dân gian

Dân gian từ xa xưa đã có nhiều phương thức giúp giảm cơn đau nhức do thoái hóa cột sống gây ra. Bằng việc dùng các nguyên liệu tự nhiên, người bệnh có thể loại bỏ các triệu chứng thường gặp khá hiệu quả và an toàn.

Lá ngải: 

• Ngâm rượu: Ngâm lá ngải với rượu trắng, sau đó xoa bóp lên vùng đau nhức.
• Hơ nóng: Làm nóng lá ngải, chườm lên vùng đau.
• Nấu nước tắm: Nấu lá ngải với nước để tắm, giúp giảm đau nhức toàn thân.

Lá lốt:

• Chườm nóng: Lá lốt tươi được giã nát, chườm nóng lên vùng đau nhức. Nhiệt độ ấm giúp giãn cơ, giảm đau tạm thời.
• Ngâm rượu: Ngâm lá lốt với rượu trắng theo tỷ lệ nhất định, sau đó dùng rượu này xoa bóp lên vùng đau. Cần lưu ý nguy cơ kích ứng da với người nhạy cảm.
• Sắc lá lốt uống: Sắc lá lốt với nước uống hàng ngày có tác dụng giảm đau nhức.

Cỏ xước:

• Sắc nước uống: Sắc cỏ xước khô với nước uống hàng ngày.
• Ngâm rượu: Ngâm cỏ xước với rượu trắng, dùng rượu này xoa bóp lên vùng đau nhức.
• Chườm: Giã nát cỏ xước tươi, đem sao và chườm nóng lên vùng đau nhức.

Phẫu thuật

Phẫu thuật cột sống không phải lựa chọn đầu tiên trong điều trị thoái hóa cột sống. Bác sĩ chỉ cân nhắc phẫu thuật khi các phương pháp điều trị bảo tồn như thuốc, vật lý trị liệu,… không mang lại hiệu quả, tình trạng bệnh nhân có những dấu hiệu sau:

• Đau nhức dữ dội, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt hàng ngày.
• Teo cơ nặng, yếu chi.
• Gai cột sống chèn ép thần kinh gây tê bì, yếu chi.
• Thoát vị đĩa đệm gây chèn ép rễ thần kinh.
• Mất khả năng kiểm soát đại tiểu tiện.

Phẫu thuật cột sống là can thiệp phức tạp, tùy thuộc vào mức độ và vị trí tổn thương, có thể lựa chọn các loại phẫu thuật khác nhau:

• Giải ép rễ thần kinh: Phẫu thuật minimal invasive (ít xâm lấn) giúp loại bỏ phần đĩa đệm thoát vị, giải phóng dây thần kinh bị chèn ép.
• Chèn đệm nhân tạo: Thay thế đĩa đệm bị thoái hóa bằng đệm nhân tạo, giúp ổn định cột sống và giảm đau.
• Cố định cột sống: Sử dụng các vít, thanh kim loại để cố định các đốt sống, ngăn ngừa trượt khớp, giảm đau và cải thiện chức năng vận động.
• Nong kết cột sống: Phẫu thuật nhằm tạo khối xương mới giúp tăng vững chắc cho cột sống, thường áp dụng cho trường hợp gãy xương hoặc trượt đốt sống nặng.

Phòng tránh thoái hóa cột sống bằng cách nào?

Mặc dù thoái hóa cột sống là quá trình tự nhiên, nhưng bạn hoàn toàn có thể chậm lại quá trình này và giảm thiểu các triệu chứng bằng cách:

• Ngồi thẳng lưng, hạn chế ngồi vẹo, lệch sang một bên.
• Giữ đầu thẳng, tránh cúi gằm trong thời gian dài.
• Khi mang vác vật nặng, nên sử dụng cơ chân và giữ lưng thẳng.
• Các bài tập tăng cường sức mạnh cơ core (bụng, lưng), yoga, bơi lội, đi bộ, đạp xe,…  giúp hỗ trợ cột sống, cải thiện tính linh hoạt.
• Giảm cân nếu thừa cân, béo phì để giảm áp lực lên cột sống.
• Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, đủ chất dinh dưỡng để nuôi dưỡng hệ xương khớp.
• Ngủ đủ giấc giúp cơ thể phục hồi và tái tạo, bao gồm cả các mô sụn ở cột sống.
• Chọn nệm ngủ có độ đàn hồi vừa phải, hỗ trợ cột sống trong tư thế nằm.
• Khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các dấu hiệu thoái hóa cột sống.

Thoái hóa cột sống là tình trạng lão hóa tự nhiên, không thể chữa khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, bằng cách kết hợp các phương pháp điều trị y khoa, thay đổi sinh hoạt, bạn có thể kiểm soát tốt bệnh lý. Hãy chủ động trang bị kiến thức, lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp và duy trì lối sống lành mạnh để có đời sống khỏe mạnh.